Фән-заман рубрикасы буенча яңалыклар

Рәис Нәҗипов: «Балалар бакчасыннан ук химиклар әзерлибез»

Соңгы вакытта Менделеевск шәһәре турында әледән-әле ишетеп торабыз. Яңа уку елы башыннан биредә, рес- публика җитәкчелеге катнашында, «Менделеев токымнары» химик-технологик лицее ачылды. Сүз аерым лицей турында гына да бармый – шул рәвешле химик-технологик фәнни кластерга нигез салынды. Шуннан соң күп тә үтми тагын республикакүләм уңай мәгънәдәге шау-шу – «Мирас» дип исемләнгән татар гимназиясе эшен башлады. Менделеевскиның химия предприятиеләре белән ил күләмендә танылган шәһәр икәнен беләбез, шулай да башкаладан читтә кластер дәрәҗәсендә фәнни-технологик юнәлештәге укыту системасы кору – ул барыбер дә гадәттән тыш вакыйга инде! Менделеевск районы мәгариф идарәсе башлыгы Рәис Габсәлам улы Нәҗипов белән дә без шул хакта һәм, гомумән, балаларның сәләтен кирәкле юнәлештә үстерү, ә рухи халәтен игътибар үзәгендә тоту кебек бик мөһим мәсьәләләр турында сөйләшеп утырдык.

Беренче татар профессоры

Гыйлем Камай (1901-1970) – химик-органик, химия фәннәре докторы (1941), профессор (1961), ТАССРның һәм РСФСРның атказанган фән һәм техника эшлеклесе (1944; 1961), Татарстанның Социалистик Төзелеш Батыры (1932), СССРның фән һәм техника өлкәсендә Дәүләт бүләге лау- реаты (1952). 1926-1929,1931-1931 елларда Казан дәүләт университетында, 1935-1937 елларда ректор; 1930 елдан Казан химия-технология институтында да эшли, 1946 елдан органик синтез нигезләре кафедрасы мөдире; 1945-1952 елларда СССР Фәннәр академиясенең Казан филиалында гыйльми сәркатип. Гыйльми хезмәтләре фосфор һәм мышьяклы органик кушылмаларны синтезлау мәсьәләләренә карый. Химия буенча татар телендә дәреслек һәм атамалар сүзлеге авторы.

БӘРӘКӘТЛЕ ГОМЕР ЮЛЫ

Филология фәннәре докторы (1991), Казан федераль университетының атказанган профессоры (2009), профессор-консультанты (2022), Россия һәм Татарстан республикасының атказанган фән эшлеклесе (1993, 2005), Фән һәм техника өлкәсендә Татарстан Республикасының Дәүләт бүләге лауреаты (1995), Россия Гуманитар фәннәр академиясенең хакыйкый әгъзасы (академигы) (1996), Татарстан Язучылар берлеге әгъзасы (1996), Кол Гали (1998), Гаяз Исхакый (2005), Җәмал Вәлиди (2014), Сөббух Рәфыйков (2015), Һади Атласи (2017) һәм Татарстан Фәннәр Академиясенең Шиһабетдин Мәрҗани исемендәге (2018) премияләре лауреаты, Казах-төрек Халыкара университетының «Шәрәфле профессоры» (Төркестан, 2004) Хатыйп Йосыф улы Миңнегулов – Казан университеты даирәсенең һәм фәнни җәмәгатьчелекнең үзәгендә кайнаган олпат шәхесләребезнең берсе.

Хатыйп Миңнегулов: «Милләтеңне ярат та син, кирәк икән, тәнкыйтьлә дә»

Татар халкының горурланырлык улы – әдәбият галиме, җәмәгать эшлеклесе, милли җанлы олпат шәхес Хатыйп Йосыф улы МИҢНЕГУЛОВ агымдагы елның 12нче маенда күркәм гомер бәйрәмен – 85 яшьлек юбилеен билгеләп үтте. Бик күп мөгаллим һәм галимнәрнең остазы булган Хатыйп Йосыф улы безгә тормышының якты мизгелләре, сикәлтәле борылышлары турында бәян итте.

«Тарихны булган хәл дип карарга кирәк»

Татар халкы тарихы турында сөйләшәбез икән, иң күренекле татар галимнәренең берсе Искәндәр Гыйләҗевны телгә алмый мөмкин түгелдер. Кызыклы шәхес ул. Шәһәрдә туып үсеп, рус мәктәбен тәмамласа да, гомерен татар халкы тарихын өйрәнүгә багышлаган. Аның да без күрмәскәрәк тырышкан өлешен – Икенче Бөтендөнья сугышында коллаборационизм хәрәкәтен, ягъни әсир солдатларның Германия белән хезмәттәшлеккә җәлеп ителүләрен өйрәнгән. Һәм тагын... аңа һәрвакыт танылган язучы Аяз Гыйләҗевның улы булуын истә тотып яшәргә туры килгән. Ә бу, бер карасаң, бик зур җаваплылык бит. Сезнең игътибарга Татар энциклопедиясе һәм төбәкне өйрәнү институты җитәкчесе Искәндәр Гыйләҗев белән әңгәмә тәкъдим итәбез.

Баянчы профессор

Соңгы елларда «Бабалары түгел, оныклары татар булган кеше – татар», — дип әйтү популярлашып китте.

Остазыбыз Каюм баба

Баш­ка­лар ни­чек­тер, язу­чы, ша­гыйрь дип, мин ка­ләм ия­се­нең яз­мый то­ра ал­ма­га­нын са­ныйм.