Өзелгән өмет

Үз-үзең белән көрәшүдән дә авыррак тагын ни бар икән бу дөньяда? Менә бүген дә, инде ничәнче тапкыр, Талия хәтта үз-үзен күралмас дәрәҗәгә җитеп, үтә катгый карарга килде. Аңа әйтәсе үпкә сүзләрен тагын бер мәртәбә күңеленнән кичерде.

«Касыйм абый, – диячәк ул аңа, – инде күптәннән күңелемне бертуктаусыз борчып торган берничә соравыма сездән җавап ишетәсем килә. Яшьлегемнең иң гүзәл елларын, кыз баланың иң зур байлыгы саналган сафлыгымны сезгә бүләк итү бәрабәренә ни-нәрсәгә ирештем соң мин? Егерме сигез яшемә җитеп, шушы буй-сыным, чибәрлегем, булганлыгым белән ни ирем, ни балам... Минем дә, нәкъ сезнең хатыныгыз шикелле үк, хәләл җефетле булып, бала сөю ләззәтен татыйсым килә. Бу – минем сезгә әйтергә теләп тә, әйтергә кыймый йөргән күптәнге хыялларым. Киләчәктә мине ни көтә? Бер генә мәртәбә булса да уйлап караганыгыз бармы бу хакта? Һич юктыр, дип уйлыйм. Сезгә бит бары үз рәхәтегез генә кадерле. Ә мин... җүләр бит мин. Яшьлегемә, артык беркатлылыгыма күрәдер инде, шәһәр үзәгендә нинди матур ике бүлмәле, өстәвенә чит ил жиһазлары белән тулган фатирым бар, дип йөрдем. Бактың исә, алар барысы да «служебный» гына икән бит. Җитте, бик җитте...
Бүген үк бу кадерсез, минем өчен киләчәге өметсез булган мәхәббәткә нокта куябыз. Мине йә башка эшкә күчерәсез, йә, һич югы, яшем утызга җиткәнче үз гаиләмне корып җибәрергә мөмкинлек бирәсез.
Мин бит авылга әнием янына да кайта алмыйм. Мәктәпне тәмамлаганга ун ел тулган кичәбезгә дә кайта алмадым, оялдым. Сезнең сөяркәгез булып яшәвемне укытучыларым да белә икән. Җитте, бик җитте! Моннан ары... һәммәсе дә бетте», – диячәк ул аңа. Кырт кисеп, өздереп әйтәчәк!
Әмма дә, ни хикмәттер, эшкә килеп үзен күрүгә һәм аның наз тулы ягымлы тавышын ишетүгә, барлык үпкә сүзләре әйтерсең лә җилгә оча...
Беркөнне, аны командировкага озаткач, Талия эштән иртәрәк китте. Ничектер шулай, тукталышта трамвай көтеп торганда, каршы яктан кемнеңдер үзенә текәлгән күз карашын абайлап алды. «Шулкадәрле дә таныш йөз, кем булыр икән бу?» – дип уйлап кына өлгерде...
– Талия, әллә танымыйсың да инде?
– Ү-лә-әм, Хәмит, син түгелме соң бу?
– Әйе, Талия, мин бу, мин! Тик үлә күрмә, күпме көттем мин бу очрашуны, – дип, Хәмит Талия каршысына ук килеп басты һәм: – Савап булсын, күрешик әле, – дип, кулларын сузды.
– И-и-и, Хәмит, үзгәрепләр дә карагансың инде, малай! Танырлык кынамы соң... нинди чибәр! Тәмам егетләр солтанына әйләнгәнсең бит, әй, – дип, Талия аны кочаклап ук алды. – Каян килеп чыктың әле син монда? Бу якларда ни эш бетереп йөрисең? Мин сине Самарада яши дип ишеткән идем. Ашыкмасаң, әйдә, читкәрәк китеп, бераз сөйләшик әле.
– Бирим дигән колына, чыгарып куяр юлына, диләрме әле? Синең белән очрашуны, һич югында, читтән генә булса да, үзеңә бер туйганчы карап калсаңые, дип, күпме еллар көттем бит мин. Узган елны мәктәптәге ун еллыгыбызда күрешербез, дип тә өмет иттем. Никтер кайтмадың... Ә бүген менә көтмәгәндә, һич истә-оста югында... Кем уйлаган... Их, нигә бу очрашу моннан биш ел элек булмаган икән?
– Нишләп алай дисең әле, Хәмит?
Тегесе, бу сорауны колак читеннән генә очыртып, туры килгәндә әйтеп калыйм инде, дигәндәй, ничәмә еллар күңелендә йөрткән, әйтелми калган серләрен ачарга ашыкты:
– Мин бит, Талия, синең мәхәббәтеңне яулар өчен ниләр генә эшләмәдем. Сыеграк буй-сынымнан кимсенәсеңдер дип, спорт белән шөгыльләндем. Актык тиеннәремне түләп бассейнга йөрдем. Самара авиация институтының кичке бүлеген тәмамладым. Эшләгән заводымда танылган белгечкә әйләндем, конструкторлар бүлегенә мөдир итеп билгеләнүгә дә ирештем. Синең өчен, синең хакка шулай тырыштым мин. Менә бит ул – саф мәхәббәтнең көче! Гәрчә синнән бернинди җылылык тоймасам да, киләчәктә үземне барыбер яраттыра алырмын, дип ышандым. Ни генә булмасын, рәхмәтем зур сиңа, Талия. Бер кызык вакыйганы исеңә төшерим әле. Хәтерлисең микән чыгарылыш кичәсенә бер атна кала ничек итеп мине кимсеткәнеңне? Хәтта: «Хәзер үк якаңнан өстерәп әниең янына алып барам», – дип янаганыңны? Шул сезнең күрше Сәлимгәрәй юньсезнең сүзен тыңлап кына хур булдым бит ул чакта. Ул миңа, сер итеп кенә, кызларның нинди егетләрне яратулары турында әйтте. Аерата безнең тәкәббер Талия кебекләре, дип тә җиббәрде. «Егетнең чүт-чүт кенә тәмәке, чүт-чүт кенә аракы исе килгәнен, чүт-чүт кенә нахал булганын ярата алар», – ди бит, малай. Мин, җүләр, шуңа ышанып, бабайның тәмәкегә сасыган күлмәген эчтән киеп куйдым. Дөрес, бер илле грамм тирәсе «чеметеп» тә алдым. Синең клубтан кайтканыңны капка төбегездә көтеп тордым. Сәлимгәрәй киңәшен тотып, кисәк кенә үзеңне кочаклап алдым. Хәтерлисеңме? Аннары күкрәгеңә үрелмәкче булдым. Чүт-чүт кенә нахал булам, имеш... Шунда с-и-и-н... анысын үзең дә хәтерлисеңдер инде... Шундый итеп яңагыма чалтыраттың, ярый, анысы черт с ним инде. Әмма шулчак нәфрәт тулы күз карашыңнан йөрәгемнең телгәләнеп киткәнен гомеремдә дә онытасым юк. Менә шуннан соң, «артык юаш шул», дип йөргән Хәмитең нишләде дип уйлыйсың?
Талия рәхәтләнеп көлә-көлә:
– Беләм инде, беләм, – диде. – Сәлимгәрәйнең әнисе икенче көнне безнең әнигә болай дип сөйләгән: «Төннә белән безгә, нигәдер, коточкыч ярсып Хәмит килеп тә керде, прәме безнең алда Сәлимгәрәйне кыйнарга да тотынды. Көчкә аерып алдык. Хәмитне әйтәм, чичти котырганые. Араларыннан нинди кара мәче үткәндер, шайтан белсен, ә ничек дусларые бит үзләре», – ди икән.
– Әмма дөрес сөйләгән икән Сатыйга апа, рәхмәт төшкере! Ни өчен кыйнаганымны аңладыңмы инде?
– Аңладым, Хәмит, хәтта кирәгеннән дә артык аңладым шикелле... Сине тыңлап бар дөньямны оныттым. Шушы кадәр матур итеп сөйләргә каян өйрәндең әле син, ә? Элек син минем янда бөтенләй телсез кала идең бит.
– Их, Талия, Талиякәй, артык яраттым шул мин сине, ә син артык горур булдың. Оялганмындыр, күрәсең. Әни дә мине кечерәк чагымда: «Бигрәк юаш шул син, балакаем, бу кадәрле дә үземә охшарсың икән», – дип сөя иде. Авылыбызда ике Хәлимә булып, шуның берсе – безнең әни бит инде. Аның да кушаматы Юаш Хәлимә бит. Тик менә соңгы вакытларда бавырына зарлана башлады әле. Хастаханәгә салмый булмас, ахры, ябыгып та китте. Карале, Талия, нишләп соң әле без урам чатында торабыз? Вакытың булса, бәлки, якындагы берәр ресторанга кереп утырырбыз, ә? Сине очрату шатлыгыннан, һаман үз хәлләремне сөйлим дә сөйлим. Минем бит синең хәлләреңне дә беләсем килә. Дөресен генә әйткәндә, яраткан ярың була алмасам да, якын дуслар булып кала алабыздыр бит, әйеме?
Талия аның бу сүзләреннән аерата җанланып, алдын-артын уйлап та тормыйча, Хәмитне үзенә чакырды. Үз өендә тынычлап сөйләшеп утырырга мөмкинлек барында, нигә әле рестораннарда кеше күзенә чалынып йөрергә?! Җитмәсә, эштән иртәрәк китәсе булгач, әнисе янына кайтып килүне сылтау иткәнен дә йөгерек кенә уйлап алды. Бигрәк тә шәп әле: телефоны да, фатиры да тынычлыкта булачак...
Ике катлы итеп эшләнгән затлы ишекләрне ачып керүгә, тиз генә тирә-юньгә күз сирпеп алган Хәмит «аһ» итте. «Авылда сөйләгәннәре әллә дөрес микән?» – дип уйлап куйды ул.
Талия аны зал бүлмәсенә уздырып, моның кулына фотоальбом тоттырды да, бераз кабалана төшеп, аш бүлмәсенә ашыкты. Ул арада Касыймның халатларын, урындык аркасына эленгән галстугын, ваннадагы кырыну җайланмаларын тиз генә юыласы керләр багына тондырды.
– Хәмит, өстәлне монда гына көйләсәм, гаеп итмәссеңме?
– Ни сөйлисең, минме инде ул гаеп итә торган кеше? Әйдә, үзем дә булышыйм, – дип, күчтәнәчләрен күтәреп, аш бүлмәсенә чыкты. «Ярый әле, биш йолдызлы әрмән коньягы белән бер торт алганмын», – дип сөенеп куйды Хәмит. Чәчәккә дә исәп бар иде дә, кесәдәге мөлкәтнең юллык кына калганын чамалап, ул уеннан кире кайтырга туры килде. Үтешли генә йокы бүлмәсенә дә күз төшерде.
– Сөбханалла! Яшәгән урының оҗмахларга тиң икән, малай! Кайларда эшлисең, нинди хезмәтләр башкарасың? Сер булмаса, бәлки, сөйләрсең? Ничек бу җәннәттәй тормышка ирешә алдың?
– Зур табышлы бер фирмада директор сәркатибе мин, секретарь хезмәтен башкарам. Әмма дә яратмыйм шул сәркатип дигән сүзне. Телебезгә сәркатип, мөхәррир, мәхкәмә, җөмһүрият, тагын әллә нинди «ханәләр» өстәгән булдылар. Аннары, татар телен дәүләт теле дигән булабыз бит инде. Менә безнең фирмада бөтен эш кәгазьләре дә гел урыс телендә генә. Эш барышы да шул телдә... Ярый әле, урыс теле укытучыбыз Любовь Сергеевна, җелегебезгә төшсә төште, әмма урыс грамматикасын нык үзләштертте, рәхмәт яусын үзенә. Ә менә нинди зур белемгә ия иде бит инде безнең Фатыйма апабыз – татар теле укытучыбыз! Фатыйма Җәләлиевнаның безнең күңелләргә салган алтын тел байлыгы яшәештә куллану таба алмыйча гаҗизләнә. Син моны Самарада ныграк та тоясыңдыр әле. Их, Хәмит, ана телебез әнә шулай сүнеп бара түгелме соң?
– Талия, син артык читкә киттең әле. Китапча сөйләргә өйрәнгәнсең. Үзең турында сөйлисе урынга, миңа тел турында лекция укырга тотындың...
– Сөйләсәң дә, сөйләмәсәң дә, Хәмит, син ирешкәннәргә үк ирешә алмадым, билгеле. Вузларда уку миңа тәтемәде инде. Үзең беләсең, безнең тормыш җиңел булмады. Мин тууга, юк кына чирдән, табибларның гаебе белән, әтием япь-яшь көе гүр иясе булган. Бабайдан калган йорт-җир тузды. Әни башка кияүгә чыкмады. Мәктәптән соң ул минем тизрәк эшкә урнашып, акча эшләвемне теләде. Шуннан мин Казанда сәркатипләр әзерли торган курска укырга кердем. Анда инглиз телен өйрәнү мәҗбүри куелган иде. Хәзер тәрҗемәче булып та эшлим. Синең шикелле үк танылган белгеч булмасам да, фирманың көзгесе бит син, дигән булалар инде үземне. Менә мин дә мактана беләм, име? Еш кына чит илләрдә дә булырга туры килә. Безнең фирма күбрәк Англия белән бәйле.
– Да-а-а, малай, мактанырлыгың да, горурланырлыгың да бар икән, әй! Чын күңелемнән котлыйм! Синең өчен бик шат! Кайбер классташларың синең турыда сөйләгәннәрие, һм-м... Карале, ай-яй, малай, бүлмәң саен телевизор, транзистор, залыңда нинди кыйммәтле музыкаль үзәк, тузан җыйгычыңа кадәр Америкада эшләнгән. Тузанны суга җыюга көйләнгән икән. Ә менә бу аш бүлмәңдәге ялтыравыклы табадыр, кәстрүлдер – алары да безнекеләр шикелле гади генә түгелдер инде?
– Кызык, ничек син шул арада барын да күреп өлгердең әле, ә? Син мине торган саен гаҗәпләндерә барасың бит әле. Әйе, Хәмит, бу савыт-сабалар тозсыз, сусыз, майсыз, бик тиз пешерүгә көйләнгән, «цептер» дип атала. Менә мин сиңа тавыкны күз алдыңда гел үз тәме, үз тозы белән генә, тиз генә пешереп сыйлыйм әле.
Талиянең тавык тураган, бәрәңге әрчегән, гаҗәеп табалар арасында чуалган йөгерек, матур куллары Хәмитне бөтенләй әсир итте. Беравык ул хәтта сүзсез калды. Аллаһыбыз бирим дисәме?! Өеп бирә икән... Искиткеч чибәр төс-бит, зифалардан-зифа буй-сын, булганлык, җитезлек – кара син аны, кулы кулга йокмый бит. Болар бер кешегә күбрәк түгелме соң? – Хәмит шулай уйланып утырган арада, Талия табаларны уттан алып, өстәлгә куйды.
– Хәзер алар пешүләрен өстәлдә дәвам итәчәкләр,  – диде ул.
– Гаҗәп бит, ә! Әкият бит бу. Хатынның туган көненә алып бүләк итәргә кирәк әле миңа да, – диде Хәмит.
Талия ирен чите белән генә елмаеп куйды, җай гына кунагының эш хакы белән кызыксынды.
– Аллага шөкер, хезмәт хакым зур минем. Син сәер генә елмайсаң да, савыт-саба алырга гына җитәр, дип уйлыйм. Премияләрен дә кушсаң, аена биш-алты мең тирәсенә баса.
– Юк, дускай, эш акчада гына түгел. Шулай да, өч-дүрт айлыгың китә дә китә инде. Савыт-саба – йорт әйберсе. Туган көн бүләгенә, бигрәк тә яраткан хатының өчен, килешеп бетмәс дип кенә уйлавым...
– Әйе, минем өчен кыйммәтрәк икән шул. Ә син үзең ничек алалдың соң боларны, эш хакың шулай зурмыни? Хатын-кызга нинди мәгънәсез сораулар бирә бу, дип гаепләмә тагын.
– Һич юк. Ә эш хакым сигездән алып ун меңнәргә кадәр җитә, – диде Талия.
Хәмит гаҗәпләнүеннән хәтта сызгырып ук җибәрде.
– И-и-и, дускай, «миңа вузлар тәтемәде», дип уфтанып утырган буласың тагы... Ниемә хаҗәт ул сиңа?
– Юк, Хәмит, ялгышасың. Безнең фирмада КХТИдан килгән егетләр, производство бүлеге ачып, нинди генә могҗизалар тудырмыйлар! Заманның базар шартларыннан шулкадәр оста файдалана беләләр. Менә шулар чит ил белгечләре белән фәнни телдә сөйләшәләр. Ә тәрҗемәгә минем теш үтеп җитми, шуннан икенче тәрҗемәче чакыралар. Киләсе елга, инде соң булса да, КХТИга керергә әзерләнәм, егетләребез дә булышырга гына торалар үземә... – Тагын биш-ун минуттан: – Хәмит, менә, икебез өчен генә әзерләнгән сый-хөрмәтем, – дип, Талия кунагын табынга чакырды. – Инде үз күчтәнәч-сыең белән мәҗлесебезне ачып җибәрсәң дә була.
Зәвык белән көйләнгән өстәл янында аларның икесенә дә бик рәхәт иде. Күрәсең, җиңел генә бушатылган беренче чәркә коньяк та үз ялкынын өстәми калмагандыр.
– Их, Талия, безнең болай очрашу нигә генә хотя бы биш елга элегрәк булмады икән?
– Бу фикереңне инде икенче мәртәбә кабатлыйсың. Ни әйтергә телисең соң син? Бәлки, аңлатып бирерсең, – дип әйтеп кенә өлгерде Талия. Кинәт кенә телефон чылтырады. Икесе дә сискәнеп киттеләр.
– Кирәкле кишер яфрагы түгелдер әле, җавап биреп тормыйм, – диде хуҗабикә, акланган сыман итеп.
Шуннан соң Хәмит, нәкъ биш ел элек, Зария исемле кызны очратып, аңа гашыйк булуын, аннары исә шул кызга өйләнеп, бер ул, бер кыз үстерүләрен, үзенең Зариясе белән бик тә бәхетле булуларын сөйләде.
– Чын күңелдән котлыйм үзеңне! Гомерең буе бәхетле бул, Хәмит, син аңа лаек! – диде Талия. Ә үзе, никадәр тырышса да, күзләренә иңә барган моңсулыкның торган саен тирәнәя генә баруын яшерә алмады. Аерата аның улы белән кызы турында сөйләгәндә бәхеттән балкып торган йөзен күреп тору кызның йөрәгендә үтә дә катлаулы авыр хисләр тудырды. Бу минутларда ул: «Кара инде, юньсез, кайчандыр үземне үлеп яратып йөргән егетнең бәхетеннән көнләшеп утырам түгелме соң?» – дип тә уйлап куйды.
Юк, һич юк... Үзеңнең дәвамың-балаң булганда гына шундый зур бәхеткә ирешергә мөмкин икәнлеген бөтен җаны-тәне белән аңлап, үткән тормышына үкенү хисләре иде бу.
Биш-ун минут үттеме-юкмы, йа Раббым, яңадан! – яңадан телефон чылтырый башлады. Өзлексез чылтырый гына бит, каһәр суккыры. Тәмам түземлеге беткән Талия: «Уф-ф-ф, барыбер алмыйм, бетмәс монда... рәхәтләнеп сөйләшергә дә бирмиләр», – дия-дия телефон аппаратын ванна бүлмәсенә үк олактырды.
– Карале, Хәмит, баягынак син мәктәптә очрашу вакытында кызларның минем хакта нидер әйткәннәрен ычкындырганыең. Нигәдер ул турыда сөйләмисең әле.
– Мин бит аларның берсенә дә ышанмадым, Талия. Ә менә бүген, күрешүебездән соң, күңелемдә хәтта энә очы кадәр дә шикләнүләргә урын калмады. Бәлки, үзең дә ишеткәнсеңдер әле, имеш, син инде ничәмә еллардан бирле, дүрт балалы, олы гына яшьтәге бик тә бай бер бизнесменның сөяркәсе икәнсең. Сыйныфташларыңнан берсе белән дә аралашмыйсың, хәтта мәктәптәге очрашу кичәсенә дә кайтырга теләмәгәнсең. Укытучылар да: «Кемне-кемне, әмма Талияне мондый түбәнлеккә төшәр дип көтмәгән идек», – дип әйтеп әйтәләр, ди. Ышанмадым... Әрләшеп тә беттем әле үзләре белән. Кадрия белән Сәхрәгөл: «Безнең Хәмит һаман шул фәрештә икән әле», – дип көлгән булдылар. Ну, Сәлимгәрәй бирде кирәкләрен: «Җитәр сезгә гайбәт сатарга. Котыртмагыз Хәмитне, лутче яхшы чакта туктагыз! Үзегезне бәргәләп ташларга да күп сорап тормас ул. Кем-кем, мин бик яхшы беләм аның карахтерын...» – ди. Үзе миңа елмаеп күз кыса. Син ишеткәнсеңдер инде аның авылда мәчет салдырып йөргәнен. Себердә алтын чыгара торган җирдә эшли икән.
– Әйе-е, Сәлимгәрәй барыбызны да шаккатырды ул, молодец! Рәхмәт инде...
– Нигә?
– Мине яклап чыкканың өчен... рәхмәт. Шулай шул, кеше теленә бер эләксәң, элеп тә алалар, селкеп тә салалар. Хәерле булсын. И-их, Хәмит дускай, шул матур мәктәп елларын азга гына булса да кире кайтарып булса икән, ә... – дип, оялуыннан Хәмитнең йөзенә күтәрелеп тә карый алмыйча, авыр сулап куйды Талия. Каршында утырган шушы мәһабәт егетнең ташып торган саф хисләренә үзе дә шундый ук хисләр белән җавап бирә алмаса да, хөрмәте зур иде аңа. Менә бүген дә, үзе турындагы дөрес сүзләрне Хәмит авызыннан ишетү, һай, авыр, үтә дә авыр булды аңа. Күкрәк читлегендә туган эсселе-суыклы дулкыннардан йөрәге бәргәләнде, сулкылдап сукты. «Әйе, Хәмит, синең һәрчак сокланып җан атып йөргән, горурлардан-горур кызың шундый түбән җан булып чыкты шул... Син ишеткәннәрнең һәммәсе дөрес», – дип әйтергә көче җиткән булса, бәлки, җаны болай ук кыйналмас та иде. Тик ул дустының хәтта заман бозыклыклары да йогынты ясый алмаган саф, самими күңеленә җәрәхәт салудан курыкты. Үзенең дә тиздән, нәкъ җырдагыча, ялгышны төзәтеп, язмышны үзгәртеп яши башлаячагына күңеленнән соңгы мәртәбә мөһер басты. Хәмиткә эчтән генә үзенә булган ышанычы өчен рәхмәт укыды кыз. Алга таба бернинди чигенүләргә дә юл куймаячагына туган ышанычы күңелен тынычландырып җибәрде аның. Ниһаять, ул кунагының күзләренә туры карарга көч тапты:
– Бу юлы тостны мин әйтәм: матур киләчәгебез өчен, Хәмит!
– Мең риза...
Нәкъ шул вакыт ванна бүлмәсендәге телефон яңадан аваз салды.
Бу юлы хуҗабикә телефон трубкасын күтәрергә булды. Касыймдыр дип шикләнмәсә дә, ванна ишеген эчтән ябып сөйләшәсе итте. Әмма трубкадан бернинди дә җавап ишетелмәде. «Сәер, кем шулай кич буе миңа табышмак ясый икән?»
Кунак та китәргә ашыга башлады.
– Юк, юк, Хәмит, хәзер вакыт та соң, анык кына барып кунар урының да юк шикелле. Әнә, берүзеңә бер бүлмә, йомшак диван, ят та йокла! – диде хуҗабикә. Аннары, көлә-көлә:
– Мәгәр миннән курка калсаң, залның ишеге эчтән бикләнә. Шөкер, синең миннән, минем синнән шикләнерлек урыныбыз юк. Ашыкмыйк әле, әйтелә башлаган тостым да, әнә, телефон аркасында, ярты юлда өзелеп калды. Үткән гомер ничек булса да үтте инде. Алдагы матур, бәхетле киләчәгебез өчен тутыр әле чәркәләрне, – дип, Талия җәһәт кенә өстәлне тәртипкә китерде. Шулай матур гына сөйләшеп, бер-берен тыйнак кына кысташып күпме утырганнардыр... Менә бервакыт кисәк кенә, әйтерсең лә көчле давыл белән, ишек ачылып та китте һәм... һәм ачуыннан шартларга җитешкән Касыйм болар чөкердәшеп утырган бүлмәгә килеп тә керде. Аның күз карашыннан үтәли тишәрдәй булып атылган дәһшәтле уклар иң әүвәл Хәмиткә төбәлде.
– Моны ничек аңларга, нәрсә бу, Талия? Кайчаннан бирле син мин өйдә югында, минем кыйммәтле сыйларым белән нинди ирләрне үзеңә ияләндерә башладың?
Бу көтелмәгән күңелсез хәлдән Хәмит югалып кала язды. Аннары исә, үзен кулга алып:
– Гафу итегез, миңа китсәм яхшырак булыр, – дип, мыштым гына урыныннан кузгала башлады.
– Дөрес, синең монда кирәгең юк, алдыңнан артың ямьле, – дип, Касыймның кычкыруына да карамастан, Талия кунагын җибәрмәде.
– Беркая да китмисең, Хәмит. Вакыт та соң инде, аннан барып кунар урының да юк бит әле синең, – диде ул, тавышын көрәйтеп.
– Әле ул монда куна калырга да тиешмени? Ике тәкә башын бер казанга сыйдырмакчы буласыңмыни? Ай-һа-а-й... Әнә, безнең офисный ял бүлмәсе бүген буш тора, китсен шунда. Хәзер мин дежурныйны кисәтәм, – дип, Касыйм Кадыйрович түш кесәсеннән телефонын тартып чыгарды.
– Алай булса, мин дә монда калмыйм, – дип, Талия кырт кисте.
– Ну и ну-у, сезнең эшләр шуңа ук барып җиттемени? Шулайдыр шул... Тикмәгә генә телефоның ваннага кереп качмагандыр...
– Касыйм Кадыйрович, туктагыз! Сез ни өчендер бүген исерек, мәгәр, аек булып шушылай кылансагыз, мин сезне тыңлап та тормасыем. Тыныч кына табын янында утырып сөйләшүгә ни җитәр, – дип, Талия, тавышын йомшартып, өстәл яныннан аңа урын күрсәтте дә, тиз генә тәлинкә-кашык, чәркә-чәнечкеләр тотып, әйләнеп тә килде. – Мондый очракларда адәм рәтле, җүнле кешеләр сүзне танышудан башлыйлар. Хуҗабикә буларак, бу вазыйфаны үз өстемә алыйм әле.
– Касыйм Кадыйрович, таныш булыгыз: сезнең каршыгызда Самара авиазаводының конструкторлар бүлеге мөдире Хәмит Нәбиуллин. Ул минем авылдашым, унбер ел бергә укыган сабакташым, сыйныфташым. Хатынын бәхетле иткән ир дә, улы белән кызы өчен җанын ярып бирердәй әти дә әле ул. – Ниһаять, Талиянең әле рәсми, әле ипле-ягымлы яңгыраган тавышы ике ирне дә ипкә китерде, тын калдырды. – Инде килеп, Хәмит дус, сез дә таныш булыгыз: бу әфәнде безнең фирманың генераль директоры Касыйм Кадыйрович, өйләнгән, нәкъ сез ишеткәнчә, дүрт кыз баланың әтисе. Мине үзенә сәркатип итеп эшкә алган кеше дә ул була инде. Әмма, ни кызганыч, бүгенгә кадәр мин аны бөтенләй дә белмәгәнмен икән... Инде хәзер, шушы танышу хөрмәтенә, чәркәләрне тутыр әле, Хәмит. Ә сез, Касыйм Кадыйрович, гадәттәгечә, үзегезнең «кыйммәтле» эчемлекләрегезне генә эчәрсездер бит? – дип, Талия зур гына бер шкафның ишеген ярсу беләнрәк ачып җибәрде. – Үзегез сайлап алыгыз, аларның барысы да үз урыннарында, нәкъ үзегез куйганча. Бу шкафның ачкычын моннан соң үзегездә генә тотсагыз, бигрәкләр дә яхшы булыр.
Шкаф бүлемнәрендә чит ил эчемлекләренең ниндиләре генә юк: француз коньяклары, шампаннары, «Мартини» дигәннәре, инглиз «Виски»ләре, берничә капта калай савытлы алман һәм чех сыралары, тагын... тагын әллә ниләр. Шешә тартмаларының бизәкләре дә күз явыңны алырдай... Уйламаганда-көтмәгәндә генә боларны күреп шаккаткан Хәмит: «Вот это да-а-а!» – дип ычкындырганын сизми дә калды. Аннары үзенең бу беркатлылыгыннан уңайсызланып та куйды бугай әле.
Моңарчы өстәлгә күз дә салмаган көенчә, бер гөнаһсыз сөйгәненә гаеп ташлаганын аңлаган Касыйм ни әйтергә дә белмәде. Әле генә көнчелегеннән күзләре тонган, тагын әллә нинди әр-хур сүзләре яудырырга җыенган ир бөтенләй сүзсез калды. Йөзенә, муен тирәләренә кызыл таплар бәреп чыкты. Хәмит аны кызгана ук башлады.
– Бу очрашуыбыз ямьсезрәк килеп чыкса да, Касыйм Кадыйрович, нишләмәк кирәк, үткән эшкә салават, дигәндәй, онытыйк барын да. Талия, син танышу хөрмәтенә дип матур гына тост әйтә башлаганыең бугай, дәвам итәсеңме әллә? –  дип, арада туган киеренке хәлне төзәтергә тырышты.
– Чыннан да, безнең кызлар ялгышмаган, фәрештәләргә тиң икән бит син, дускай. Тик канатларың гына күренми. Ә менә бүгенге бу очрашу, аерата минем өчен, күптән кирәк булган. Үз бәһасен үзе белмәгән хатын-кызның, кайчан булса да, күзләре бер ачылырга тиештер ләбаса. Һәр икегезгә рәхмәт! Мең рәхмәт... Тостым үз көчендә кала. Бу очрашу, танышу хөрмәтенә! –  дип, Талия чәркәсен алды.
Касыйм да түзмәде, телгә килде:
– Бу арада көнләшүдән йөрәгемне тырнаган төрле шик-шөбһәләр берсе артыннан берсе килеп кенә торды. Миннән башка да тагын кемең дә булса бардыр, дип уйлый торгач, үземне шушы хәлгә төшердем дә инде мин, гафу ит мине, Талия. «Курыкканга куш, койрыгы белән биш» дигәндәй, Хәмитне синең сөяркәң дип кабул иттем бит, гафу итегез. Чыннан да, бик ямьсез килеп чыкты, чёрт возьми. Хәмит, әгәр булдыра алсаң, син мине чын ирләрчә аңларга тырыш инде, яме. Талия – минем өчен алтын бәһасе. Аннан башка яшәүне мин күз алдыма да китерә алмыйм, – дип, Талияне кочаклап үпмәкче булды Касыйм.
Кунагы алдында уңайсыз хәлгә калган хуҗабикә исә мәҗлесне түгәрәкләү ягына борды:
– Вакыт бик соң инде, берегезгә иртүк аэропортка, икенчегезгә анализлар алырга поликлиникага, ә миңа эшкә барырга кирәк. Касыйм Кадыйрович, сез Хәмит белән йокы бүлмәсендә кунарсыз.
Ирләрнең моңа риза булмауларын ишетүгә, дилбегәне үз кулларына алган хуҗабикә сүзен бик кыска тотты:
– Хәзер сезгә урын җәям дә үзем залга кереп ятам. Ә сез үз җаегызны үзегез карагыз, –  дип, чыгып ук китте.
Касыйм ятарга ашыкмады. Хәмитне үзе яраткан кыйммәтле эчемлекләре белән сыйлады да сыйлады. Икесе дә шактый нык исерделәр.
Вәләкин бу төн һәр өчесендә дә авыр тәэсир калдырды.
 
***
Иртәнге чәй вакытында хуҗабикә өчен һич көтелмәгән сөйләшү булып алды. Касыймны озаткач та, Хәмит сүз катты.
– Талия, – диде ул, – әгәр ачуланмасаң, мин сиңа димче булып карарга уйладым әле. Минем хатынның туганнан туган абыйсы бар. Үзенекен итә торган үзсүзле, әмма дә акыллы, уңган-булган Сембер мишәре. Бездән ун яшьләр тирәсе өлкәнрәк –  Ахияр Абдуллин атлы кеше. Казандагы бер заводта баш инженер булып эшли. Хатыны белән унике яшьлек кызы узган ел Киевтан очып кайтканда авиакатастрофага эләгеп һәлак булдылар. Ел тулмыйча өйләнү турында ишетергә дә теләмәде. Күптән түгел генә мәрхүмнәрнең ел ашын үткәрделәр. Ниятләп торган кешесе дә юк шикелле. Аллага тапшырып, үзегезне таныштырып карыйм әле. Килешеп китсәгез, мәйле, һич үкенмәссең, мәгәр, барып чыкмаса, бигайбә. Лаеш ягында, нәкъ Кама буенда ике катлы йорт салдырганнарые, быел иномарка машина алды, үзе бик әйбәт йөртә. Минемчә, Касыймыңнан мең өлеш артык...
– И-и-и, канатсыз фәрештәм, син дә мин теләгән белән генә түгел бит әле ул. Андый акыллы, бай мишәрләрне әллә кайчан иярләгәннәрдер инде... Димче булып, бәлки, туганлашып китәрбез дисеңме? – дип елмаеп, Талия үзенең ризалыгын сиздергәндәй итте. – Хәмит, син әйткән мишәр туганыгыз дәүләт эшендә генә эшләп, ничек шулкадәр байлыкка ирешкән соң ул? Шактый гына зур заводларның баш инженерларын беләм мин. Коры зарплатага гына берсе дә икешәр катлы йортлар да сала алмый, иномарка машиналар да ала алмый.
– Аның Мәсхүдә исемле бик тә матур, коеп куйган кәртинкә төсле сеңлесе бар. Менә шул матур Мәсхүдә ямьсез генә бер Себер татарына кияүгә чыккан. Ә ул кияүнең байлыгы бер дә галәмәт, ди, исәбе дә хисабы да юк, диләр. Нефтяник ул. Дәүләт эшеннән тыш «үз эше» дә бар. Акчаны долларлар белән генә ала икән. Мәсхүдәсен ничек яратуын әйтеп тә, сөйләп тә бетерә торган түгел. «Мәсхүдә өчен җанымны фида кылырга да әзермен», – ди ул. Ә сеңлесе белән Ахияр шулкадәр дуслар... абыйсы өчен бөтен нәрсәне дә эшләтә ала ул иреннән. Кама буендагы йортны, мунчаны салырга алар булыштылар. Дөрес, Ахияр үзе дә, завод аркылы, шактый гына ссуда алды бугай. Ә менә бу яңа машинасын Венгриядән, командировкага барган җиреннән алып кайтты.
 
***
Бу сөйләшүдән соң ике көн буена Хәмиттән хәбәр көтте ул. Ни булса да, Касыйм кайтып житкәнче хәл ителсен иде, дип теләде. Гаҗәп бит, бер күрмәгән, белмәгән кешене ашкынып көтә башлады. Ә хәбәр юк та юк, мөгаен, барып чыкмагандыр, дип күңелсезләнеп тә алгалады.
Ә менә көннәрдән бер көнне, кичке сәгать бишләр тирәсендә, кабул итү бүлмәсенә төз гәүдәле, озын буйлы, чем-кара чәчле, шомырттай кара күзле, заманча киенгән бер ят кеше килеп керде. Талиягә сөзеп карады да татарча исәнләште.
– Йомышыгыз Касыйм Кадыйровичка булса, ул хәзергә командировкада, тагын өч көннән кайтачак, – дип, Талия өстәлдәге кәгазьләрне җыя башлады.
– Юк, миңа ул кирәкми. Сез Талия буласызмы?
– Әйе, нәкъ үзе, – дип, никадәр генә тыныч күренергә теләсә дә, кыз кинәт каушап калуын яшерә алмады. – Сез әллә Ахияр Абдуллин дигән кешеме? – дип, әйтергә бөтенләй тиеш булмаган соравын да ычкындырып ташлады.
– Әйе, нәкъ үзе.
Бу җавапны ишеткәч тә, аңа – өстәл арасыннан чыгар-чыкмас торган сәркатипкә, урындыгын капшап, тизрәк утырып өлгерү зарур иде. Югыйсә, тез буыннары хәлсезләнүдән чайкалырга торган гәүдәсен сөрлегеп китүдән саклауның бердәнбер чарасы шул иде. Ахияр да кызның хәлен аңлады булса кирәк.
– Мин чыга торыйм. Сезне машинада көтәрмен. Эшегезне тәмамлагач, чыгарсыз, – дип, берни булмагандай, тыныч кына ишеккә юнәлде. «Йа Раббым, шуның кадәрле дә җитдилек, шуның кадәрле дә тынычлык каян килгән бу кешегә?! Мин икәнен белгәч тә, керфегенең ник бер бөртеге селкенсен, таш кыядай тик басып торды», – дип уйлап куйды Талия. Әле, ничектер, бу кешедән куркып та калды шикелле.
Ул көнне Ахияр аны Камал театрына чакырды. Кыз шатланып риза булды һәм:
– Белмәдегезме, бүген нинди спектакль бара икән? – дип сорады.
– Туфан Миңнуллинның «Сөяркә»се бугай.
Сөяркә сүзен ишетүгә, Талия эсселе-суыклы булып китте. Ахияр авызыннан беренче көнне үк бу сүзне ишетү аның үзенә төрттергән кебек яңгырады. Нинди уй белән алып килде ул аны монда? Очраклылыкмы бу, әллә башкачамы? Никадәрле генә ачыкларга тырышса да, күңелендә туган бу сораулар җавапсыз калды.
Әмма спектакльнең барышы, аерата азагындагы Әнисә белән Хәбирнең мәңгегә аерылышу минутларын авыр кичерсә дә, Талиягә спектакль бик тә ошады. Төп каһарманнары, нәкъ ул теләгәнчә, үз язмышын үзе хәл иткәнгә ошады. Аерата стенадан тирә-юньгә нур сибеп торган «Аятелкөрси»нең Әнисәгә булган көчле тәэсире Талияне тирән уйга, һай, тирән уйларга салды да инде... Сәхнәдә ике сәгать буена үзен карап утыргандай булды ул. Моңа кадәрге яшәү рәвешеннән канәгатьсезлеге тагын да тирәнәя төште. Спектакль тәмам, халык кул чаба. Ә Талия: «Бу әсәрең аркылы биргән сабагың минем кебекләрне уятыр, уйландырыр әле», – дип, эченнән генә язучыга рәхмәт укый иде. Әгәр дә Ахияр, минем үткән юлымны белеп, бу спектакльгә махсус алып килгән булса да, бу аның олы акыллы кеше булуын гына күрсәтә түгелме соң, дип, азактан нәтиҗә ясады ул.
Алар һәр көнне шулай очрашуларын дәвам иттеләр. Ә шимбә көнгә кичен Ахияр кызны Кама буендагы йортына куна чакырды.
 
***
Озын юлның буеннан-буена җәйге табигатьнең гүзәллегенә сокланып, машина эчендәге искиткеч уңайлыклардан ләззәтләнеп, бигрәк тә Ахиярның үз-үзенә нык ышанган горур кыяфәтенә карап туя алмыйча бара торгач, сәгать ярым вакытның узганын сизми дә калды Талия.
Инде бакчага килеп кергәч, тәмам исе китеп таң калды. Әйтерсең лә, ул төрле-төрле чәчәкләр диңгезенә – оҗмах бакчасына килеп эләкте. Салмак кына искән җил белән дулкынланып утырган бу гаҗәеп матур чәчәкләр, гүя башларын ия-ия, аны шушы гүзәл, искитмәле сихри дөньяга чакыралар сыман иде.
– Сөбханалла! Сөбханалла! Бу чәчәкләрне кем утырта да, кем генә шулай матур итеп үстерә икән?! – дип, Талия чиксез соклануын белдерде.
– Алар хатыным белән кызымның миңа булган соңгы бүләкләре, күпьеллык булгач, һәр язын үзләре шытып чыгалар, – дип «акланды» ир. – Миннән фәкать су сибеп, чүпләрен утап торуны гына сорыйлар. Ышанасызмы, мәгәр, төрле сәбәпләр белән озаграк су сибелми торылса, йә хатыным, йә кызым, «сусадым», дип, су сорап төшемә керәләр. Миңа аларның җаннары шушы чәчәкләрдә калгандыр кебек тоела. Икесе дә чәчәкләрне үлеп яраталарые. Язмыштырмы инде... алар юк, ә мин исән...
«Ул фаҗигагә ничек тарыдылар соң алар? Читен булса да, сөйләгезче», – дигәндәй, кыз сораулы карашын иргә юнәлтте.
– Киевта минем бертуган апам яши. Узган ел аның илле яшьлек юбилеена өчебез дә, бераз булышырбыз дип, алданрак килдек. Иртәгә юбилей дигән көнне мине срочно заводка чакыртып алдылар, ә алар калды... Югыйсә, өчебез дә бергә бетәсе булганбыз да бит... – Ахияр, тамагына тыгылган төерне йотып җибәрергә теләгәндәй, беркавым дәшми торды, аннан сүзен дәвам итте. – Ярый, Талия, ачуланмагыз инде. Менә шушы чәчәкләрне күрү белән, ихтыярсыздан, авыр, үтә дә авыр истәлекләргә уралам. Сезнең дә күзләрегезне яшьләндердем. Хәзер иң яхшысы – мин чәчәкләргә су сибим, ә сез җиңелчә генә капкалап алырдай ни дә булса әзерләрсез. Кайда ни барын күрсәтим дә... – дип, хуҗа кунагын култыклап йортка алып керде.
– Менә монысы суыткыч, – дип әйтә башлауга, Талия:
– Сез барыгыз, көттермәгез чәчәкләрне, сусаганнар алар, туфраклары да кипкән. Ә мин монда үзем барын да җайларга тырышырмын, – диде.
Ахияр чыгып китүгә, үз рестораннарыннан алган өчпочмакларын, гөбәдияне җылытырга куйды, чәй куеп җибәрде. Суыткычтан яшелчәләр табып, тәмле генә салат ясады. Төрле кабымлыклардан табын көйләде. Хуҗа кеше, «Тукта әле, кунагым аптырап калмады микән, ярдәм итми булмас», – дип шыпырт кына өйгә керсә... Бөтен өйгә таралган тәмле камыр ризыгы исләреннән, үтә дә зәвык белән бәйрәмчә көйләнгән өстәлне күрүдән ләззәтләнеп, күзләрен йомды. Бер йомды, бер ачты.
– Һа-ай, рәхмәтнең рәхмәте яугыры! Йортыма ямь керттең, җанымны тынычлыкка, җәрәхәтле күңелемне шатлыкка төрдең. Ни арада өлгердең, ә мин ярдәмгә кереп киләм тагы, – дип, ир кунагын беренче мәртәбә кысып кочаклады, «син»гә күчкәнен сизми дә калды.
Хужа, Касыймнан үзгә буларак, табынга шәраб-мазар куймады. Кунак та күчтәнәчкә алып килгән «Мускат»ына кагылмады, аның үз сумкасында ятканын да сиздермәде. Ахияр түземсезлек белән (нык кына ачыккан да булса кирәк) парлары чыгып торган кайнар өчпочмакка үрелде, бер үк вакытта дивардагы газизләре сурәтләнгән фоторәсемгә кисәк кенә күтәрелеп караганын сизми дә калды. Хәер, бу аның инде ел буена гадәтенә әйләнгән эчке халәтенең бер чагылышы иде. Кирәк бит, сурәттән аңа өчпочмаклар белән тулы таба тоткан гаҗәеп мөлаем хатын-кыз һәм шул табага үрелгән биш-алты яшьлек күбәләктәй кыз бала карап тора иде. Алар: «Без дә пешердек, безнекен дә ашап кара», – диләр иде кебек. Талия әллә нишләп китте, хәтта өчпочмагы кулыннан төшеп китә язды. Төшәр дә шул... өстәвенә: «Тәмле булсалар да, Сәриям пешергәннәргә җитеп бетмәгән икән», –  дип тора бит әле. Талия, уңайсызланып, аларны үзе пешермәгәнен, фәкать рестораннан гына алганын әйтергә мәҗбүр булды. Ярый әле, үз хатасын үзе аңлап, хуҗа гафу үтенә белде.
– Бары да үтәр, Талия, үпкәли генә күрмә инде берүк, мине аңларга тырыш... әгәр булдыра алсаң. Кайбер гамәлләрем, сүзләрем гел ихтыярсыздан килә дә чыга шул...
Әйе, бу кешенең йөрәк җәрәхәте бик тирән булып, аннан һаман да кан саркып торганын бөтен барлыгы-вөҗүде белән аңлау кирәк иде шул әле Талиягә.
Йорт бүлмәләре белән танышып йөргәндә Талиянең гаҗәпләнүләре арта гына барды. Һәр бүлмәдә хатыны белән кызының төрле кыяфәтләрдә төшерелгән фоторәсемнәре эленгән, аларның берсе дә кабатланмый. Менә ул үз бүлмәсендә көзге каршында бизәнеп утыра, икенче рәсемдә бала имезә, кызларының бүлмәсендә икесе гимнастика ясыйлар, Яңа елга чыршы бизиләр. Ә йокы бүлмәсендә, кыска гына төнге күлмәктән, урын җәя. Башын борып (рәсемгә төшерүче иренә караптыр) бик тәэсирле генә итеп елмайган. Наз тулы күзләрендә мәхәббәт ташкыны...
Менә алар Ахиярның кабинетына килеп керделәр: өстәл өсте тулы кәгазь, ниндидер схемалар, графиклар, тагын әллә ниләр... Диварның буеннан-буена – газизләренең чәчәкләр арасында, диңгез буенда, машиналары янында төшкән фоторәсемнәре... Алар бары да зурайтылганнар.
– Менә шушы бүлмәдә мин дүрт елга якын эшемнән аерылмыйча кандидатлыкка диссертация яздым. Максатым – очкычларның очу тизлеген арттыру. Моннан өч ел элек докторлык диссертациясен яза башлаганыем. Әмма бер ел элек булган очкыч һәлакәте үз канатларымны каерып атты менә. Инде бу искиткеч катлаулы эшне башкарып чыга алуыма хәзер ышанып та бетә алмыйм. Зато бездә төгәл фәннәр өлкәсендә булмаган төрле хөкүмәт, төрле партия җитәкчеләре тиз генә кандидат та булалар. Кандидатлыкларын юып йөргән арада докторскийлары да өлгерә. ВАКта да алар тиз расланалар. Бу эшләр үзләреннән башка кемгә, ни өчен кирәктер, билгесез... Карале, мин сүз белән артык мавыгып киттем, ахры. Әллә ниләр сөйләп ташладым бит, әй. Мин бит килү белән мунча якканыем, әллә кайчан өлгергәндер инде. Әйдә, карап чыгыйк әле. Бездә кунакны беренче мунчага кертәләр. Аркаңны юарга үзем керермен, – дип, Ахияр кунагына борылып күз кысты.
Талия ни дияргә дә белмәде. Әллә шаяра, әллә уены-чыны бергәме? Әллә инде кызны сынап каравы гынамы? Шулайдыр әле... Талия дә хәйләкәр: ишетмәмешкә салынгандай дәшми калуны кулайрак күрде. Ә менә су сипкәннән соң тернәкләнеп киткән чәчкәләргә сокланмыйча мөмкинме соң?! Мунчага бара торган сукмак ике яклап үскән чәчәкләрдән бөтенләй тараеп калган икән. Аларның хуш исенә җаннар ләззәтләнә, кинәнә, рәхәтләнә. Эчми исерү дигәннәре менә шушыдыр инде ул. Кичкә таба тагын да көчәя төшкән җил белән алар Ахиярның аякларына, балтырларына уралырга җитешеп чайкалалар, әйтерсең лә әнә шулай хуҗаларына өзелеп сагынуларын белдерәләр.
Мунчаның ял бүлмәсенә килеп керүгә, аларны зурайтып эшләнгән фоторәсем каршы алды. Ләүкәдә әниле-кызлы чабынып утыралар. Авызлары колакка җиткән, шаркылдап көләләр дә шикелле. Икесенең дә битләре – кызарып пешкән алмадай. Әнисенең тулы, тыгыз күкрәкләре мунчага кергән кайсы гына ирне ымсындырмас, ай-һай!!! Бераздан ян диварда чөйгә эленгән өч мунча халатына, һәм аз гына читтәрәк эленеп торган өч мунча сөлгесенә, алар белән янәшә шулай ук өч чөйдәге пляж киемнәренә Талиянең күзе төште. Бөтен җирдә тәртип, төгәллек, пөхтәлек. Барын да аңлады шикелле, шулай да Ахиярга берничә сорау бирмичә булдыра алмады ул.
– Ахияр абый, кеше мәрхүм булганнан соң, гадәттә, аның гел искә төшереп, кайгыларны яңартып тора торган әйберләрен ераккарак алып куялар. Ә сездә киресенчә. Болай акылдан язарга да мөмкин бит?
– Юк, Талия, фәкать шушылай яшәү аркасында гына мин үземне ялгыз тоймадым. Җансыз булсалар да, аларның төрле кыяфәтләрдәге фоторәсемнәре, үзләре элеп калдырган өс киемнәре, хәтта өйдә кия торган башмакларына кадәр ел буе миңа көч биреп тордылар. Әмма ләкин гомер буе болай үз-үзеңне алдап яшәүнең мөмкин түгеллеген дә бик яхшы аңлыйм мин, – дип өзгәләнеп әйтеп куйды Ахияр.
Атна буе көн саен очрашып та, бергә йоклау турында хәтта шаярып та сүз чыгармады ул. Бу хәлгә аптырый ук башлаган Талия: «Хәмит әйтмешли, чүт-чүт кенә нахал булса да, һич тә гаеп түгел инде үзе. Нишләптер артык җитди шул. Сәламәт ир кешегә бер ел буе хатын-кызсыз ничек түзмәк кирәктер? Әллә инде бушангалап алыр өчен кеме дә булса бар микән?» – дип уйлап куйгаласа да, ул көнне йокы вакыты якынайган саен тынычлыгын җуя барды ул. «Алай-болай тәвәккәллеге җитә калса, аңа ничек җавап бирергә: табигатем теләгәнчә кыюланыбрак китсәм, күп кенә сәркатипләргә хас булган җилбәзәктер дип (болай да сәркатипләр турында тузга язмаганнарны гел сөйлиләр бит), тыйнак булам дип бөтенләй җансыз ятсаң, кая инде ул минем Сәриямә җитәргә дип нәтиҗә ясавы да мөмкин бит», – дип уйлап кына бетерүе булды, көтмәгәндә Ахияр үзе килеп керде. «Минем оятсызланып әллә ниләр уйлап утыруымны сиздеме икән әллә?» – дип, Талия үз уйларыннан үзе оялып китте һәм шунда ук ике бите комач кебек кызарып чыкты. Өстәвенә, аның яшь кызларга гына хас булган оялчан күз карашы Ахиярны бөтенләй әллә нишләтеп җибәрде.
– Талия, үзең сизәсеңме икән, син монда килгәч тагы да чибәрләнеп киттең бит. Карап туя алмыйм үзеңә, – диде дә кызны кайнар кочагына алды. Башка бер сүз дә әйтеп тормыйча, кунагын кулларына күтәреп, икенче каттагы йокы бүлмәсенә ашыкты. Талия «Ниһаять!» – дип чак кына ычкындырмады. Шулай да Ахиярның колагына, Сәрия ишетмәсен тагын, дигәндәй, пышылдап кына: «Төшерегез, мин бит җиңел түгел, үз аякларымда да бара алам», – дип, ирнең яңагыннан йомшак кына үбеп алды. Бу хәлләрдән соң кая инде ул кызны кулдан төшерү! Ике баскычны бер сикереп, йокы бүлмәсенә очты гына егетең!
И, хатын-кызның чуардан-чуар җаны... вакытында оста гына хәйләсен дә кора белә, мәгәр, шулай кирәк икәнен тойса, егетнең бөтенләй гайрәте чикмәслек итеп кенә, каршылыгын да күрсәтә белә. Әйе, инде тәмам сүнеп барган ирне дә уятырлык көчкә ия бит син! Күрәсең, табигать үзе үк аның җанын шулай камил итеп яраткандыр.
 
***
Күзләрен әле ачарга да өлгермәгән Талия, кисәк кенә айнып киткәндәй, Сәриянең бу бүлмәдәге рәсемен күз алдына китерде һәм ашыгып диварга төбәлде. Шөкер, дивар буш иде.
Аңа рәсемнәрнең төрлесе төрлечә тәэсир итте. Аерата мунчадагысы авыр эз калдырды. Сәрия сурәткә себерке күтәреп төшкән, әйтерсең лә ул Талияне куа, нәрсә белән куа диген әле! Мунча себеркесе белән куа...
Касыйм шикелле, теге хәлләрдән соң, монысы да йоклап киткән бугай дип уйлап, борылып Ахиярга карады. Карады да... имәнеп китте Талия. Ахияр тавышсыз-тынсыз гына елый иде.
– Ни булды? Моңа мин сәбәпчеме?
– Гафу ит, җаным, мин бит сине йоклап китте, ахры, йоклаган көе йокласын, әйтәсе сүзләремне иртәгә әйтермен әле дип уйлаганыем. Гаҗәпләнмә дә, борчылма да. Бу – минем Сәриям белән бөтенләйгә хушлашуымнан, ә сиңа рәхмәтле булуымнан гына аккан күз яшьләре. Кешеләргә шактый кырыс күренсәм дә, күңелем йомшак шул минем, Талиякәй. Чыннан да, син бик тә хаклы, еллар буе үлгәннәр белән рәсемнәренә карап сөйләшеп гомер итү, акылдан ук яздырмаса да, психиканы какшатырга бик мөмкин. Минем бу газаплы, фәкать сагыну, юксынулардан гына торган яшәвемне, үзгәртсәң, бер син генә үзгәртә алырсың... Язмышымны сиңа тапшырам... Әгәр дә син риза булсаң. Миңа икенче тормыш бирер өчен Аллаһы Тәгалә, бәлки, сине юллагандыр, ә Хәмитне үзенең илчесе иткәндер, рәхмәт төшкере. Әйдә, иртәгә Хәмиткә шылтыратабыз, яучы икән, ахырга кадәр яучы булсын инде. Язылышканда шаһит булуын да сорарбыз, – дип, Талияне наз тулы күкрәгенә кысып, җавап көтте Ахияр. Көтеп-көтеп тә бер җавап та ишетә алмагач, ул, кинәт кенә, бөтен җанын вә тәнен чолгап алган көчле дәрт белән Талиянең түгәрәк алма кебек тыгыз күкрәкләрен, янып торган битләрен ярсып-ярсып үбәргә тотынды, ә кыз, ни өчендер, йөзен яшерергә тырыша иде...
«Кисәк кенә нигә үзгәрде соң әле, һич аңламассың бу хатын-кызны», – дигән йөгерек уй белән ир баш очындагы төнге утны кабызды. Талиянең бите буйлап мөлдерәп аккан күз яшьләрен күреп, гаҗәпләнүдән беравык бөтенләй сүзсез калды. Бераздан үзен кулга алып, назлап кына аның күз яшьләрен сөртә-сөртә, әллә инде юатмакчы булыпмы, әллә инде, ике арада туган киеренкелекне шаяртуга әйләндереп, жайлап җибәрергә теләдеме:
– Син дә кемең белән булса да хушлашмыйсыңдыр бит? – дип сорап куйды.
Ә бит, чыннан да, бу шулай иде. Ихтыярсыз аккан күз яшьләре көтелмәгән шатлыктан да тудылар түгелме соң? Мондый вакытта ничек инде, бер дә уйламыйча гына, ашык-пошык кына җавап бирә алсын икән ул?! Касыйм белән сөйләшүнең үтә дә авыр булачагыннан да, Ахиярның артып ашкан җитдилегеннән, назлы сүзләргә үтә саранлыгыннан куркып калудан да иде аның бу халәте. Касыймның һәрвакыт Талияне күкләргә чөеп мактаган сүзләрен, сүз арасында кушып җибәрә торган такмакларын сагынырга калса, нишләр ул?
 
Күз алдымнан китәсе юк
Талдай зифа буйларың.
Ах, бәгърем, әйтче миңа,
Кемдә икән уйларың? –
 
ди иде бит аңа Касыйм.
Ул килгән чакта Талия елмаеп каршы алса:
 
Кояшым син, аем син,
Бар дөньямны нурга күмгән
Сихри алсу таңым син, –
 
дип башлап җибәрә иде.
 
Шикәрем син, балым син,
Сөеп туймас ярым син,
Җаннарымнан артык күргән
Иң кадерле парым син, –
 
дип, битләреннән, иреннәреннән үбә-үбә дәвам итә иде...
Ә Талия: «Нәрсә син, хатының өчен чыгарган такмакларыңны саташып китеп миңа сибәсеңме? Рәзе мин синең парың? Их, син, Касыйм Кадыйрович, шулай алдап-йолдап, тәмле сүзең, такмакларың белән сыйлап, яшь гомеремне суларга саласың бит», – дип, шаярулардан узып, моңаеп кала башласа:
 
Күп моңайсаң, бәгырькәем,
Саргаерсың, сулырсың.
Түземлекләр бирсен сиңа,
Барыбер парым булырсың, –
 
дип, киләчәктә бергә яшәү турында Касыйм үзе дә хыяллана башлый иде.
Ахияр белән аралаша башлаганнан соң, Касыймның күбрәк тәмле теленә, наз тулы күз карашына, шаянлыгына гына алданып яшәгәнен аңлады Талия. Чыннан да, хатын-кыз колагы белән, ирләр ашказаны белән ярата, дип, юкка гына әйтмиләрдер. Үзе дә бит, Касыймның күңелен күреп, аны куандырыйм дип, тәмам аш остасына әйләнеп бетте. Әмма, кайбер сөяркәләрнең: «Мин законный ирләре белән торган хатыннардан бәхетлерәк яшим әле», – дип сөйләгәннәрен ишеткәләсә дә, ышанмады. Ул инде үзен күптәннән җимешсез калган ялгыз агачка тиңли башлаган иде. Төпле гаиләсен кора алмыйча, фәкать сөяркә генә булып яшәвеннән канәгатьсезлеге, аерата соңгы вакытларда, үз-үзен күралмау дәрәҗәсенә китереп җиткерә башлаган иде инде.
Ә бүген, ниһаять, Хәмит әйтмешли, Касыймнан мең өлеш артык булган ир солтаны аңа тәкъдим ясый. Нәрсә бу, бәхет түгелмени? «Йа Раббым! Чиксез шөкер! Алдагы көнемдә дә рәхмәтеңнән ташламыйча, ахырын да хәерле ит!»
Шул рәвешчә үз шикләре, үз өметләре, үз хыяллары белән уйланып ята торгач, Талия фәкать таң сызыла башлаганда гына йоклап китә алды.
Иртәгесен уянып киткәч, янында Ахияры юклыгын күреп: «Йа Раббым, йокы чүлмәге икән дип әйткәндер инде», – дип уңайсызланып кына аска төште. Ахияр анда да юк иде. Аскы ишек төбенә кадәр ачык, кояш яктысыннан күзләр чагыла, ә тышта коеп яңгыр ява иде. Яңгыр астында кулларын югары күтәреп басып торган Ахиярны күреп, Талия аңа атылды.
– Гөнаһларымны яңгыр суы белән юарга нигә мине дә чакырмадың? Ә мин сине өй буйлап эзләп йөрим тагы. Кая гына барып төртелмим, анда Сәрия күзләре... Әйтерсең лә алар миңа үпкәлиләр...
– Нинди гөнаһ турында сөйлисең син? Әнә, табигать үзе дә безне иртәдән үк кояшлы яңгыры белән котлый. Күпме көтте халык бу яңгырны! Каршыңдагы салават күперен генә күр син!!!
Шулкадәрле дә ачык җете төсләрдән чигелгән бу могҗизаны күргәч, Талия: «Сөбханалла! Абау җаным, бигрәкләр дә матур ич!» – дип, сабыйларча шатланып соклануын белдерде.
– Бу гаҗәеп матур салават күпере безнең язмыш юлларын тоташтыру өчен тугандыр ул. Бу гүзәлләрдән-гүзәл иртәне Сәриям белән кызымның безгә биргән фатихасыдыр дип тә юрыйсым килә минем. Кешеләр күк капусы ачылганда теләк телиләр, ди. Әйдә, без дә җылы яңгыр астында, салават күперенә карап теләкләребезне ирештерик әле Аллаһыбызга. Мин телдән әйтим, ә син «амин!» дип тор, яме, – дип, Талиясен ярым кочаклап, ниләр генә теләмәде, хыялланмады Ахияр! Хәере белән бергә кушылып, матур гаилә корып җибәрүләрен, аннан гомер буе бер-беренә тугры булып, тигез мәхәббәт белән яшәүне дә, шушы йортны тутырып бала-чага бирүне дә сорады. Шулчак Талия «амин!» дип әйтәсе урынга:
– Монда сыймасалар, шәһәрдә өч бүлмәле фатирың да бар бит әле, аны да ятим итмәвен сораган көе сора инде, яме, – дип әйтә куйды.
– Шаяртуың гына булса да, рәхмәт үзеңә. Мин моны синең вәгъдәң дип кабул итәм. Бел аны, мәгәр мондый шартларда бирелгән вәгьдәләрдән чигенә калсак, Раббым безне кичермәс. Йә, чыннан да вәгьдәме?
– Вәгьдәсен вәгъдә... Әмма куркам. Сез бит мине һәрчак хатыныгыз белән чагыштырып яшәячәксез. Ә мин Сәрия апа кадәр үк булдыра алмасам...
– Кешеләр бер-берләрен кабатлый алмыйлар. Тугрылыкта Сәриямә охшаш була алсаң – минем өчен иң кыйммәтлесе шул.
– Ул яктан тыныч була аласыз.
– Рәхмәт, Талия! Болай булгач, вәгъдәләрне ничек итеп беркетеп куябыз инде?
– Сез дигәнчә булсын, мин барына да риза.
– Әйдә, башта безнең Кама «диңгезендә» су коенып менәбез.
– Абау җаным, шушы яңгыр астындамы? Болай да җепбөртексез булдык бит инде, – дип, ботларына сыланып беткән халатын сыпыра-сыпыра, Талия чыркылдап көлеп җибәрде.
– Аның кызыгы да, ләззәте дә менә шунда инде! –  дип, ир һаман үз сүзен куәтләде.
– Юк, юк. Сез миннән башка гына йөзеп менегез, ә мин чәй кайнатыйм, үзегез әйтмешли, капкаларга берәр нәрсә әмәллим.
Ахияр риза булмады, кунагын җитәкләп, җилтерәтеп дигәндәй су буена алып төшеп тә китте.
– Ахияр абый, мин бит йөзә белмим, яр кырыенда гына чупырдыйм инде шунда.
– Аптырама, үзем өйрәтермен, – дип, суга ук алып керде ул аны һәм, кулларына йөзтүбән яткырып, йөзү алымнарына өйрәтә башлады.
Менә тагын кайда икән ул рәхәтлек... Су эчендә ялангач тәннәренең бер-берләренә кагылып китүләре, аннары Ахиярның колач салып йөзүенә, йөзгән чакта уйнап торган мускулларына карап сокланулары әйтеп бетергесез ләззәт бирде Талиягә.
Ул көнне алар рәхәтләнеп ял иттеләр. Су коендылар, Каманың диңгезләргә тиң мәһабәтлегенә сокланып көймәдә йөрделәр. Көндезге аштан соң Казанга кайтырга килешкән булсалар да, икесе дә бик теләп, дүшәмбе иртүк китәрбез дип, тагын бер кичкә калдылар. Бу – икенче уртак төннәре – мәңге онытылмаслык булгандыр, мөгаен. Талия дә, кичәге шикелле: «алай булсам, болай булсам» дигән шикләнүләрен, тартынып торуларын бер читкә атып, назга наз белән җавап кайтарды. Тик таң алдыннан гына, күргән төшеннән уянып китә алмыйча, «Ахияр абый» дип кычкыра башлады.
– Талия, саташасың, ахры, уян тизрәк, – дигәч кенә:
– Йа Аллам, ярый әле, төшемдә генә икән... – дип, күргән төшен сөйләп бирде. – Ачык капкадан кешни-кешни иллә дә матур бер колынчак килеп керде. Ай сымак кара кашкалы, үзе ап-ак төстә. Мин сокланып кулларымны сузуга, син: «Кагылма, тешләп алмасын, күршеләрнеке ул, ялгыш кергәндер, үзләренә кертим әле», – дип, алып чыгып киттең. Мин көтәм дә көтәм. Ә син юк та юк, инде курка башладым. Бервакыт колагыма: «Көтмә, теге ак бүре аны үз оясына алып китте», –  дигән тавыш килде. Мин сине чакырып кычкыра башладым. Сине бүреләр ашагандыр дип куркып, калтырыйм. Ә үзем өнемдә беркайчан да әйтмәгән: «Нигә минем авызым ашка тисә, борыным ташка тия», – дип, өзгәләнепме-өзгәләнәм икән... Син уятмасаң, белмим, күпме азапланган булырыем. Әле дә йөрәгем чыгарга җитешеп тибә.
– Талия, нигәдер мин үзем төш күрмим. Саташуың гына булгандыр, кер куеныма, йом күзләреңне, назлап йоклатыйм әле үзеңне, – дип, Ахияр аны тынычландырырга тырышты.
 
***
Талия эшкә гадәттәгедән иртәрәк килде. Озакламый ишектә Касыйм да пәйда булды. Йөзе борчулы, күз төпләре шешемсерәгән. Бөтен килеш-килбәте, кыяфәте белән кайгы-хәсрәт кичергән кешене хәтерләтә. Күз карашында да күңелләрне айкап алырдай моңсулык, тирән үпкә чагыла. Әле моңарчы аны беркайчан да болай мескен хәлдә күз алдына да китерә алмаган сәркатип бөтенләй каушап калды.
«Бу кадәр үзгәреш минем аркада гына түгелдер, бер-бер хәл, бәлки, командировкасы уңышсыз булгандыр», – дип уйлады Талия. Шулай да, үзен тыныч тотарга тырышып:
– Кайтуыгыз белән, Касыйм Кадыйрович! Ни өчендер борчулы күренәсез, әллә юлларыгыз уңмадымы? – дигән булды.
– «Борчулы күренәсез», имеш. Ну, артистка да инде үзең! Надо же, гаепле икәнен белә торып... Теге чакта да мине төп башына утыртып шаккатырганыең, – дип тезеп китте тегесе. – Каян килә сиңа шуның кадәр көч? Хатын-кызга хәйләкәрлек табигатьтән бирелгән бер корал, ахры... Әйт әле дөресен, миңа үч итеп, егетне бераз биетеп алыйм әле, дип кенә өйгә кайтмый йөрдеңме? Кичә мин туры сиңа кайтып төштем. Өй буш, хәтта записка да юк. Шуны аңладым: мине көтмиләр... Бүген иртә белән дә сугылып карадым, опять шул ук хәл. Кайларда йөрдең? Пычаксыз суясың бит, беләсеңме шуны... Нәрсә генә дисәң дә, яратам бит. Яратам, үлеп яратам. Киләчәктә барыбер бергә булачакбыз! Бераз кызларымны аякка бастырыйм, дип кенә азапланам бит. Мәскәүдән бер җылы хәбәр дә алып кайттым әле. Тиздән Думада ирләргә күпхатынлылык хокукы бирүче закон кабул ителәчәк икән. Ул законнары барып чыкса, Алла боерса, качып-посып йөрисе булмас, полный законный хатыным булырсың.
– Касыйм Кадыйрович, безгә бик җитди сөйләшергә кирәк.
– Алла хакы өчен, туктат, матурым, бетер бу үпкәләп йөрүләреңне! Күп сүз нинди сүз диләр әле? Фатирны сиңа күчерү турында барлык документлар эшләнелгән. Тәртибең «бишле»лек булса, фатир белән охрана өчен түләүне фирма үз өстенә алыр. Йә, килештекме, гүзәлем, калганын бүген эштән соң, өйдә сөйләшербез, куна киләм. Сагындым, үлеп сагындым...
– Юк, Касыйм Кадыйрович, юк, юк! – дип кырт кисте кыз.
Әллә инде болай тиз генә килешүнең чыннан да мөмкин түгеллеген аңлапмы, әллә инде көтмәгәндә генә хезмәткәрләренең килеп керүеннән шикләнепме, Касыйм аны үз кабинетына чакырды.
Һәм... һәм ишекне эчтән бикләп үк куйды. Тәмам тәкатен җуйган ир Талияне кочагына алды. «Сагындым, өзелеп сагындым, бәгърем», – дия-дия, ул кызны шашып-шашып үбә башлады.
– Касыйм Кадыйрович, тынычланыгыз, сабыр гына урыныгызга барып утырыгыз әле. Сезгә... – Талия дә дулкынлана иде, бераз тын алды, – кайчан да булса мине дә тыңларга кирәктер ләбаса. Мин дә сезгә өр-яңа бер хәбәр әйтергә телим, мәгәр тыңлар булсагыз.
– Йә, әйтеп кара... – Ир сагаеп калды.
– Мин тиздән кияүгә чыгам... Бүген кич безгә очрашу мөмкин түгел.
– Нәрсә-ә-ә?
Касыйм, нишләргә дә белмичә, затлы күн көрсиенә барып утырды. Нәкъ шул вакытта, көтеп кенә торгандай, кайсысыдыр ишек шакыды.
 
***
Кич. Тып-тын бүлмә. Ике арада авыр сөйләшү бара. Касыйм кызның теләген аңлый да кебек. Әмма аны үз кулыннан да ычкындырасы килми. Киләчәккә корган хыялларын, өметләрен тәмләп-илһамлап тасвирлаганнан соң да кызны үзе белән калырга ризалата алмагач, соңгы чарасын сынап карамакчы булды.
– Талия, тормышта ирешкән барлык уңышларыңны, моңарчы алып килгән зур хезмәт хакы-премияләреңне әллә үз казанышларың гына дип уйлыйсыңмы син? Әниеңә авылда бер дигән өй, мунча салганда, сыер алганда түккән акчаларым да онытылды булса кирәк. Инглиз телеңне камилләштерү, компьютер үзләштерү өчен дә, чит илләрдәге сәяхәтләрең өчен дә күпме долларлар очканын, ай-һай, тиз оныттың бит, кызыкай. Кемгә эләккән бу бәхет, дип яшисе дә яшисе урынга, ашаган табагыңа төкерәсең түгелме? Югары белемең дә булмаган көенчә, бу базар дөньясына кем чыгарды сине? Әнә, үзең белән бергә сәркатипләр курсын тәмамлаучыларның кайсысы гына ирешә алды икән әле бу дәрәҗәгә, ә?! Бик сирәгедер, мәгәр булса... Яшәгән фатирың... Фатирың тулы байлык... Күпме доллар... Ашаган белми, тураган белә шул. Ярар, чыксаң чыгарсың инде. Минем түккән көчем белән кемне генә бәхетле итәргә җыенасыңдыр, белмим. Бәхетле булырсыңмы икән соң үзең? Син миңа ничек рәхмәтсез икән, ул да сиңа шулай булмас, дип әйтә алырлыгың бармы?
Булса да була икән адәм баласында түземлек! Талия дә түзде, соңгы чигенә җиткәнче түзде, тыңлады. Бүлдермәде, бөтен эчен бушатырга мөмкинлек бирде ул аңа.
– Барысы өчен дә, бүгенге вәгазегез өчен бигрәкләр дә зур рәхмәт, – диде ул аннары. – Рәхмәт: шул оятсыз, ерткыч базар дөньясына керү өчен юл ачучы кеше булдыгыз. Нәкъ заманча иттереп япь-яшь, саф кыз баладан үзегезгә сөяркә ясадыгыз. Әле ул гынамы – йөккә уздыртмас өчен алтынын да кызганмадыгыз, спираль ясаттыгыз. Аны куйдырту өчен зур тәҗрибәле гинекологны ялладыгыз. Бары да, бары да заманча: доллар, доллар... Бала тудырырга да хакым юк иде. Ун елга якын мин бит сезгә рәхәтлек бирүче җан иясе генә булдым. Ә үз хатыныгыз узган берсен тупырдатып таба торды. Һәр балагыз туган саен өегездә генә түгел, фирмада да зур тантана ясалды. Минем шул чаклардагы кимсенүләрем, газаплы кичерешләрем өчен түләп бетерерлек хакның булуы да мөмкин түгел. Менә ни өчен мин, сез биргән оҗмахтан баш тартып, үз кулларым белән үз оҗмахымны булдырып, шунда үз балаларымның тәгәрәп үсүләрен телим. Ярый, сезнең ул хыялларыгызга алданып калдым да ди, бала тудыра алу чорым үтеп беткәч, ниемә хаҗәт миңа андый тормыш?! Дәүләт якласа, күп хатынлыкка да өметегез бар икән әле... Касыйм абый, бәгърем, рәнҗетмәгез... аңлыйм, сезгә дә җиңел түгел, ә миңа тагын да авыр. Иремә ярарга тырышып яшәү һич кенә дә җиңел булмаячак. Үтә җитди кеше ул. Бер ел элек өзелеп сөйгән хатынын, кызын югалткан. Әле ул һаман да алар рухы белән, алар дөньясында, алар тудырып калдырган тәртипне саклап яши. Аңа сезнең дә, минем дә байлык кирәкми, үз мөмкинлекләре дә җитәрлек. Ул да, нәкъ минем шикелле, өе тулы нарасыйлары булуын тели. Ничәмә еллар спираль йөртүем аркасында балага уза алмасам, ул риза булмаячак, – дип, ниһаять, Талия мөлдерәп торган күз яшьләренә ирек куйды. Хәзер инде аерылышуның котылгысызлыгын тәмам аңлаган Касыймның да күңеле тулышты.
Талия исә, бераздан үзен кулга алып, битендәге күз яшьләрен сөртеп алды да сүзен дәвам итте:
– Менә шуңа күрә дә, мөмкин булса, хәзергә үз эшемдә калып, фатирым да, вакытлы гына булса да, үз исемемдә сакланса, тынычрак булырыем. Аллаһы кушып, бары да уңай килеп чыкса, ул фатирның безгә кирәге дә булмас, дип уйлыйм.
– Талия, нигә әле булачак киявеңнең кем икәнен әйтергә теләмисең? – Үзен кулга алган ир дә гәпне тыныч кына дәвам итәргә тырышты.
– Кинәт кенә, көтмәгәндә ул гөнаһсыз җанның гүр иясе булуыннан куркам...
– Аңлатыбрак сөйләсәңче...
– Аңламыйсыз, имеш... «Махсус эшләр» башкару өчен мисалларыгыз бар ич...
– Алай... Менә миңа, мәсәлән, аны түгел, сине юкка чыгару күпкә җиңелрәк түгелме соң? Сөйләвең буенча, ул кеше дә эшмәкәр булса кирәк. Ничек инде мин үземнең, фирмамның бик күп серләрен белгән һәм ун елга якын үзем үстергән кешене ансат кына икенче эшмәкәргә тоттырып җибәрим ди, ә?! Ул бәндәнең сиңа өйләнүендә башка интереслар да ятмый микән әле? Шулайрак тоела.
– Бик нык ялгышасыз, Касыйм Кадыйрович. Ә мин үзем өчен алай бик курыкмыйм да. Миңа кулыгыз күтәрелмәячәк бит сезнең. Мәгәр, ялгышсам, анысына да үкенмәм. Ачысын да, төчесен дә, бик күпләргә эләкмәгән «оҗмахын» да татыдым. Тик үз баламны сөю, күкрәкләремнән аны имезү ләззәтен татымый калуым гына кызганыч булачак...
 
***
Яңа тормыш... Баш әйләндергеч тизлек белән бөтерелеп чоңгылга кереп киткән йомычка шикелле, Талия дә санап бетергесез, исәбе-хисабы булмаган мәшәкатьләрдән торган яңа тормышына башы-аягы белән кереп чумды. Ир хатыны белән сөяркә арасындагы күз алдына да китерә алмаган аермалыкны тиз татыды ул. Җитмәсә, инде ел буе бөтен эшне үзе башкарырга күнегеп беткән ирдән, үтә уңган хатын булып күренү өчендерме, барын да үз өстенә алды. Ир затына, билгеле ки, шул гына кирәк тә инде. Әмма Ахияр өчен бу бәһаләп бетергесез ярдәм булды. Эшендә вакыт җитмәү сәбәпле бераз бушый төшкән дилбегәне ныклабрак тартырга да, докторлык диссертациясен өр-яңадан башлап җибәрергә дә мөмкинлек туды.
Өендәге мәшәкатьләре никадәр күп булуга да карамастан, эшенә һич зарар китермәде Талия. Беркөнне, һич көтмәгәндә, аның эш бүлмәсенә әнисе килеп керде.
– Әни, нишләп йөрисең, берәр яман хәл юктыр бит?
– Юк ла, менә бер тешем төннәр буе үтереп сызлый башлады. Итмәгән им-томым калмады, аспиринның да бер файдасы тимәде. Йокларга ятуга, әй тотына, минсиңайтим, чыдый торган гына түгел, суыртып алмый булмас. Аптыраган-җөдәгән, мичкә артын терәгән, дигәндәй, кая барыйм инде, сиңа килдем. Үзең кайтмыйсың...
Шул арада, ачык ишектән күреп калган, ахры, хуҗа кунакны үз кабинетына чакырды.
Шактый озак сөйләштеләр. Соңыннан Касыйм Талия янына чыгып:
– Хәзер әниеңне үз рестораныбызга алып барып сыйлыйсың, аннан минем теш табибыма күрсәтәсең, бары да килешенгән. Машина ишегалдында, күпме кирәк, шулай файдаланыгыз. Синең урынга монда Света калып торыр, – диде.
Ишектән чыгуга, әнисе:
– Нинди генә рәхмәтләр әйтсәк тә аз булыр аңа. Бөтен дөньясына бер генәдер ул, валлаһи, бер генәдер... Ә син, миңа да әйтми-нитми, шушындый игелекле кешене ташлап, кияүгә чыгарга җыендыңмы? Әллә инде никахсыз-нисез генә чыгып та өлгердеңме? Әниеңнең хәер-догасын да гел пүчтәккә саныйсың инде, име? Начармы-яхшымы, хәләл сөтемне имезгән, япь-яшьтән тол калып, яңадан кияүгә дә чыкмыйча, сине саклап үстергән анаң бит мин!..
– Әни, бәлки әле ул минем булачак киявемнең кем икәнен дә беләдер. Анысын да әйтмәдеме?
– Нигә белмәсен, белә! Фәрештә күк, әүлия күк кеше бит ул! Хатыны белән баласын ташлаган Абдуллин Ахияр дигән кеше, ди, дажы карточкасын да күрсәтте. Бик матур бер машина янында икегез басып торасыз. Бел аны, үзенә әйтә күрмә, сиңа әйтмәскә кушты. Раббым мине, тешемне сызлатып, монда җибәрмәсә, кияүгә чыкканыңны белми дә каласым булган икән. Син яшерсәң дә, Касыйм барын да белеп тора. Кызым, ялгышма, бәхетле башыңны бәхетсез итмә, Касыймны да рәнҗетмә, – дип, каты гына әйтеп куйды.
Талия акбурдай агарып китте, хәлсезләнеп, барган җиреннән туктап калды. Тиз генә Ахиярга шалтыратып: «Сак була күр!» – дип кисәтәсе килде аның.
– Әни, син бүген нишләптер артык гайрәтле күренәсең, әллә үзеңә сөйләп кенә түгел, салып та бирдеме?
– Юк ла... дөрес, сыйламакчы да булганые, бүлнискә барасымны әйткәч, сумкама гына салды... Бик һәйбәт дару, алай-болай тешең сызлый башласа, йә булмаса, нык кына арып китсәң, берәр рүмкә эчеп куй, файдасы зрә дә күп, диде, рәхмәт төшкере!
– Әни, – диде торган саен гаҗизләнә барган кызы, – бәлки әле ул сиңа акча да биргәндер, ә син, үзеңне кимсеткәнне дә аңламыйча, аның йөзенә карап, рәхмәтләреңне укый-укый, менә шушы кулларың белән алып та куйгансыңдыр? Мин синең нәфесеңне яхшы беләм...
– Биргәннең битенә бакма, диләр, нишләп алмаска ди әле, алдым шул. Хәзер авылда акчасыз, бигрәк тә аракысыз нишләп тә булмый. Җир сукаласы, утын-мазар, печән-салам апкайтасы булса да, каралты-кура төзәтергә дә бәлүтең бармы гына диләр, пуллитр дигән сүз икән ул. Ярый ла, син уч тутырып акча аласың, ыристаранда гына ашыйсың, таксиларда гына йөрисең. Оҗмах шикелле фатирыңда китап укып, телевизор карап, түшәмгә төкереп яткач та... Менә шуларны ташлап китеп карале, бүре булып уларсың... Ярар, чыксаң да чыгарсың инде, фатихамны да бирермен. Мәгәр Касыймны ташласаң, мәңге риза-бәхил түгел, бел аны!
– Әни, аңламыйм мин сине. Кайчанга кадәр шул акча колы булырсың икән инде?! Укытучы булырга теләдем, хәерче буласың киләмени, дидең, каршы төштең. Әнә, Кадрия институтка кереп, Казандагы инженер егеткә матур итеп, бөтен гореф-гадәтләрне җиренә җиткереп, кияүгә чыкты. Ә син ул чакта минем күз яшьләремне бөтенләй күрмәмешкә салындың. Һаман сөяркә булып калуымны хуп күрдең.
– И, балам, ул чакта да «без – без инде, без – шөшле түгел», дип, күпме аңлатырга тырыштым, тәки аңламагансың икән. Кадриянең әтисе үзе укытучы, үзе ушлы, үткен кеше булды. Ә мин кем? Әнә, югары белемле укытучы Кадрия белән Сәхрәгөлең, бик белесең килсә, хәзер базар чилнуклары. Инженер ире эшсез калып эчә башлаган. Чилнуклар үзе акчаны шәп сугалар икән. Ирен эчүдән туктатыр өчен машина да алып биреп караган. Ә теге җүнсезе, исерек баштан утырып, каядыр бәрелеп челпәрәмә килгән, үзе бүлнистә ята бугай. Кадрияң балаларын әниләренә кайтарып ташлады. «Машина беткәнче, исерек тәресе дөмеккән булса икән ичмаса», – дип зар җылыйлар. Сәхрәгөлләр дә адәм хуры булып беткәннәр, аерылыштылар. Төркиядә ниндидер төрекләр белән танышканнар, ди, алар. Килгәндә боларны гел каршы алып, густинса дигән җиргә урнаштыралар да, шунда төне буе гүләйт итәләр икән. Икенче көнне товар алышып, самалютка кадәр озатып та куялар икән, ди. Кемдер бу хәлләрне тегеләрнең ирләренә тишкән, ди. Бөтен бәла-каза шул көнләшүдән киткән, ди. Хәзер синең гайбәтеңне чәйнәп йөрүләре дә, әнәтерә шул, синең көнләшүдән генә бит ул. Касыйм күк берәүнең сөяркәсе булырга ничек кенә риза булырларые әле. Юк шул, синеке шикелле Касыймнар юк алар... Базарда җәй булса, кара-чутыр чегән хатыннары төсле каешланып, кышкы суыкларда – туңмас өчен дип ярты стаканны җиббәреп, мих бәяләй кигән кулларын суккалый-суккалый, көннәр буе тыпырдашып торалар бит, бичаралар. Менә бу заман нишләтте бәндәләрне, хатын-кызны бигрәк харап итте. Гыйбрәт түгелме бу сиңа? Авыл тулы, Казан тулы гыйбрәт хәзер. Ә син... «кияүгә чыгам, бала табам», дип, кычытмаган җиреңне кашып йөрисең шунда. Баласы да пычагыма кирәк, кем рәхәт күргән алардан...
Түзмәде Талия:
– Әни, – диде, – җитте, тукта! Син дә шулай дигәч инде... Үзең кем рәхәтендә яшисең соң? Нигә йөрәгемне шулкадәр телгәлисең? Син бит тудырган балаң өчен түгел, акчасына, байлыгына кызыгып, чит бер кеше өчен тырышасың.
– Нишләп чит кеше булсын ди әле ул? Мин аннан күргәнне берәү малаеннан да күрми. Шыңгырдап торган йортлы, мунчалы итте, сыерга тиендерде. Әнәтерә, әле бүген дә: «Мин сине мәңге ташламам», – дип, нишләргә белми тора. Кемнән күрәм мин мондый хөрмәтне? Менә син, бердәнбер балам булсаң да, анаң яшәгән авыл җулын бөтенләй онытып бетердең...
– И, әни, укытучыларымның, Фатыйма апа белән Любовь Сергеевнаның күзләренә күренергә оят. Алар бит икесе дә минем өчен гел тырыштылар, икесе дә: «Үземә алмаш булырсың», – дип өметләнәләрие. Мәктәптәге очрашу кичәсендә мине чәйнәгәннәрен үзең дә ишеткәнсеңдер?
– Миңа берни дә әйткәннәре юк әле, сиңа гел сәлам әйтергә кушалар. Менә Сәлимгәрәегез маладис, ичмасам, икесенә дә бүләккә төсле телевизор апкайткан. Сиргиевнага болай дип әйтеп әйткән ди: «Үзәк бәгырьләребезгә төшсәгез төштегез, әмма дә урысларның үзләрен дә сатып җибәрә торган итеп урыс телен өйрәттегез, рәхмәт сезгә», – дигән, ди. Сиргиевнагыз шунда җылап та җибәргән, ди. Бәк авыр яшиләр алар, кызым. Яртышар ел буе шул бәп-бәләкәй зарплаталарын да ала алмый тилмерәләр. Качып йөргәнче, лутчы бер кайтып хәлләрен белеп, күңелләреңдә саклаган рәхмәтләреңне үзләренә әйтеп килсәң, бер изгелек булырые.
– И, әни-и...
– Касыйм чалдырган корбаннан өлешне аларга зуррак итеп бирәм, ничек кенә рәхмәт укып алалар әле. Укучыларыннан башка бер кешеләре дә юк бит аларның. Яшьтән үк безнең авылга килеп, кеше почмагында яшәп, күпме балаларны кеше иттеләр. Инде пенсиягә чыгар вакытлары да җитеп килә. Тәки шул кеше почмагында ялгыз калдылар. Шундый зур белемле асыл затлар картлык көннәрендә сәдака карчыкларына әйләнеп баралар бит, әй...
– Бик дөрес әйтәсең әйтүен, әни. Менә шуңа күрә мин аларга күренергә дә оялам. Алар тудырган изге хыялларыма хыянәт итеп, оҗмахларга тиң тормышта сөяркә булып яшәүне сайладым бит. Бу газиз җаннарның да гаилә корып, үз балаларын тудырып яшиселәре килмәгәндерме? Безнең авылда кем барые соң аларга тиң? Гомер буена, ялгышып та, ник бер яманатлары чыксын... Бәлки, гел әнә шул киләчәккә өметләнеп яшәгәннәрдер инде, бахыркайлар. Хатын-кызның ана булу вакыты кыска, һай, бик тә кыска бит ул, әни...
– И-и, балакайгынам, әллә мине берни дә аңламый дип беләсеңме син? Түлке ир буласы кешеңне бер дә мактамый бит Касыйм. Һич кенә дә ышанмый ул тора алуыгызга, кире кайтачак ул, ди. Ә мин ул вакытта колач җәеп каршы ала алмам, ди. Хараплар гына итә күрмә инде үзеңне, гомер буе үкенерсең... Үзең дә үкенерсең, мине дә хәсрәткә салырсың...
– Әни, дим, ничекләр генә итеп аңлатыйм соң мин сиңа: менә син миңа әни булган шикелле, Касыйм да кызларына әти кеше. Әгәренки ул кызларына алай-болай минеке күк язмыш киләсен сизенсәме? Актык мөлкәтеннән мәхрүм калса калыр, моңа һич тә юл куймас. Йә, кайсыгызга үз баласы кадерлерәк икәнен аңлыйсыңмы? Ә син мине яңадан кая этәрәсең? Тагын нәрсә җитми сиңа? Авылда халык егылып эчә, диләр, әллә син дә... Әллә ансат кына килгән муллык нәфесеңне тагын да күпертә генә барамы? – Талия, үзе дә сизмичә әнисенә тавышын күтәрә башлаганын аңлап, тыела төште. – Югыйсә, балаңның зарына әз булса да колак салырыең. Элегрәк син мондый ук түгелиең бит... Йә, дөресен генә әйт әле, менә бүген күпме акча бирде ул сиңа?
– Күпме дип инде... ул әйтмәде, мин санап тормадым, бер канвиртны сумкама шудырды шунда, – дип, сумкасын кызына сузды Шәргыя.
Талия, «Абсолют» дип язылган швед аракысын күргәч, ни дияргә дә белмәде, башын гына селкеп куйды. Әнисенә бу «дару»ның алты йөз сум торуын әйткәч, тегесе, шаккатып: «Китчәле, булмаганны», – диюдән башка сүз тапмады. Кызының конверттагы биш кисәк меңәрлекләргә карап:
– Әни, җаным, боларның барын да үзенә кире кайтарыйк, – дип әйтүе генә булды, әнисе җәһәт кенә сумканы тартып та алды.
– Хәзер менә, көтеп тор, яме! Мин аны урлап та, сорап та алмадым. Мине хөрмәт итеп үзе бирде. Бер кулга эләккәнне кире бирергә мине җүләр дип белдеңме әллә? – диде ул.
Талия әнисен җиңә алмаячагына тәмам инангач, Ахиярны мактамак булды. Аның бик яхшы кеше икәнлеген, тормышы-көнкүреше дә искитмәле шәп булуын сөйләде. Касыймның мәкерле ялганнарын дәлилләп, әнисенең күзен ачарга теләде ул. Чыннан да, ана кызы сөйләгәннәрне сабыр гына тыңлады, тора-бара күзгә күренеп йомшара төште:
– Кайтыгыз, кызым, кайтыгыз! Ичмасам, авыл халкы алдында йөзебез юылыр, ак булыр. Шундый зур кешенең кызымны сорап кайтуы минем өчен дә олы дәрәҗә түгелмени? Менә дигән итеп никахын да укытырбыз, Аллаһы боерса! Мишәрләр алар, кызым, үтә дә дини кешеләр, сынатырга ярамас. Түлке кайтасы көнегезне миңа хәбәр итегез. Берүк Касыймга сиздерә күрмә. Ялганнары белән башымны әйләндергәне өчен, үз күчтәнәчләре белән авылында бер дигән мәҗлес үткәрим әле, Аллаһы боерса.
– Юк, әни, юк-юк, Аллам сакласын! Касыйм Кадыйровичның ул күчтәнәчләрен, бер җае белән, үзенә кайтарып бирергә кирәк! Зинһар, тотма син аларны.
 
Дәвамы: http://maydan.tatar/ozelgen-omet-axyry/

Гөлчәчәк ГАЛИЕВА

Фото: https://ru.freepik.com/Изображение от 8photo