Васыять

Бу сүзләрне ишеткән күршеләре башларын чайкап телләрен тешләде.

Күршеләренең һәммәсе Мөслиха түти күргән-кичергән хәлләргә тере шаһит иде. Балаларының үги ата белән ничек газап чиккәнен дә, ике якны да җайларга, бер-берсенә мәхәббәтле күрсәтергә тырышып Мөслиха түтинең ничек бәргәләнгәнен дә күреп, күрмәгәнен сизеп торды алар. Юк икән, бер булмагач булмый икән... Олы-карты белеп әйткән: «Үзегез тапкан балаларыгызны үзегез үстерегез!» – дигән.

«Бәлки кияүгә чыгуым белән үлгән иремнең рухын рәнҗеткәнмендер, хәзер шуның әҗерен алып яшимдер», дип тә өзгәләнде Мөслиха түти. Юкса, ирен бөтен шартын китереп җирләде. Үлемнән соң тиешле булган барлык эшен йола буенча эшләде. Бик озак еллар аның җылысын тоеп яшәгәннән соң гына әлеге Сәйфигә кияүгә чыккан иде.
Тора башлаганда барысы да ал да гөл кебек тоелды. Сәйфи сөйли, Мөслиха түти елый-елый тыңлый. Тыңлаган саен Сәйфигы мәхәббәт, аның ташлап калдырылган хатынына нәфрәт арта бара. Ничек инде көне-төне эшләп, пачкалап акча кайтарып биргән, хатынының күзенә генә карап яшәгән шушы ирне кадерләмәскә, керен юмаска, ашатмаска мөмкин? Ничек аны туктаусыз битәрләп торырга да вакытында өйгә кайтмаска, читләр белән чуалырга була? Бу ирнең аяк астында туфрак булып сибелергә, җәймә булып җәелергә кирәк. Үзе әйтмешли, гайрәтле кочагында бер сөелү барәбәренә булса да кол булып яшәрсең, билләһи!
«Тәүбә, әстәгафирулла», – Мөслиха түти үз уйларыннан үзе сискәнеп китте. «Кол», «тол» сүзенең туганы микән әллә, бигрәк бер төрле яңгырыйлар... Толлыкны күрде, толлык яман. Ә коллык? Мәхәббәтнең колы булу – алай начар эш түгелдер, бер булса...
Тик колның да билгеле бер максат куеп яшәгән колбиләүчесе булырга тиеш икән шул. Хатын кол булса да, Сәйфи колбиләүче була алмады. Аннан соң тагын бер нәрсәне уйлап бетерә алмады Мөслиха түти. Гомер иткән хатынын, балаларының анасын туктаусыз хурлап, аны сүгү, мәсхәрәләү бәрабәренә үзен кызгандырып утырган ир – күпмедер вакыттан соң, яңа гаиләсенең дә нәкъ шулай итеп яман атын сатар дип, уена китерә алмады. Ә ул нәкъ шулай булды да. Вакыйгалар, кабаттан әйләндереп караган кино кебек, кабатланды да торды.
Киң җилкәле, үзе әйтмешли, ирнең беренче сортына керә торган кешегә күз төшереп, сокланып йөрүчеләр тагын табылды. Кунакка йөрергә һич кенә дә иренмәгән Сәйфи аларның тәмле чәйләрен мактап, онытылып-онытылып ял итә; алай гына да түгел, Мөслиха түтинең йә песиен чакырып, йә иптәш кызлары килгәч көлешә алган балаларын күрмәс өчен еш кына кайтмый калулары, йә булмаса, юктан да сәбәп табып, үзен ярсытып чыгып китүләре ешайды. Менә шул вакытта Мөслиха түти тиз ышанучан күңеленең нык итеп алданганын төшенде. Гомер буе «Гөнаһсызга рәнҗетелгән, бастырылып яшәгән» иренең бөтенләй дә ул сөйләп ышандырганча булмавын белде. Нәни генә кырын сүзнең дә кайсы елның кайсы вакытында әйтелүен күңеленә бикләп, гомер буе ачу саклаучы, шуларны кешегә сөйләгән саен сүзен иҗади үстереп, ул кешегә усаллыгын арттыра баручы, яхшылыкны тиз оныта торган бер адәм икәнен күрде. Әмма бу тамаша алдында Мөслиха түти көчсез иде. Буар елан авызына үз аяклары белән барып кергән куян хәлендә калуын тоеп, җаны газапланды. Ләкин эш узган. Аның инде хәзер бер генә максаты: Сәйфинең гаиләгә күңел бирмәвен, үксезләрнең ире күзенә көннән-көн сөйкемсез күренә баруын туганнары сизеп борчылмасын да, кияүгә чыгуын хупламаган кешеләр белеп сөенмәсен. Тик гомер буе аралашып, авыр кайгыларын, зур шатлыкларны бергә күтәреп яшәгән ут күршеләре Мөслиха түтинең эченә кара кан йотып көн итүен бик яхшы аңладылар. Аның көннән-көн сыза, ешрак авырый башлавы якыннары күңелендә борчу уятмый калмады. Җыелышып Сәйфи белән сөйләшеп карарга да уйладылар. әмма, «Бөкерене кабер генә төзәтә», «Алтыдагы алтмышка», «Кешене тыңлый белә торган түгел», дигән нәтиҗәгә килеп, тукталып калдылар. Аннан соң, юк дисәң дә парлап кеше арасына чыкканда Мөслиха түтинең бәхетле минутлар кичерүен күреп, үзләрен тынычландыра килделәр. Әмма ире белән капма-каршы холыклы Мөслиха түти биреште. Башта кыйналган кебек бөтен тәне авыртып, авыраеп йөрде дә урынга ятты. Һәм ул ятуыннан тормады. Хәле көннән-көн начарланып, үзенең соңгы минутлары якынлашканын тоеп, иң якын туганнарын, гомер буе бер мәртәбә дә телгә килмичә тату итеп яшәгән күршеләрен чакырды. Һәр сүзеннән соң хәл ала-ала һәммәсенә рәхмәт әйтте, бәхиллеген бирде. Аннан: «Чирен яшергән – үлгән... Миннән васыять, акыллы кеше, бала ияртеп, хатын аерган иргә кияүгә чыкмасын. Хатынын яратмыйча яши-яши ул инде бозылган, кансызланган була, бала-чагага да миһербаны бетә икән. Балаларым ир кеше тәрбиясе алып үссеннәр дип, мин бик ялгыштым», – диде.
Мөслиха түти нәтиҗәне шулай ясады. Балаларының дөм ятим калуларын күз алдына китереп, өзек-өзек сүзләр әйтеп елады да яшьле күзләрен йомып җан бирде.
«Урыны җәннәттә булсын!» – диделәр күршеләре. Мөслиха түтинең ярым ачык калган авызын йомдырып. Берсе «Хатының фани дөнья белән хушлашты», – дип әйтергә Сәйфи янына чыгып китте. Сәйфи исә, авызын колагына кадәр ерып, Мөслиха түтинең хәлен белергә килгән саңгырау Шәмсениса әбигә: «Үлми, минем белән яшәгән хатын үлә димени? Минем бер төнем ун еллык сихәт бирә аңа!» – дип шар яра иде.

Эльмира ШӘРИФУЛЛИНА

Фото: https://ru.freepik.com/Изображение от wirestock