Көтелмәгән «кунаклар»ны көт­кән­дә

Бри­га­дир Са­мат ашы­гыч рә­веш­тә кол­хоз уты­ры­шы җый­ды. Ин­де күп ва­кыт­лар мон­дый кау­дар­ла­ну күр­мә­гән авыл ке­ше­лә­ре­нә бу хәл мә­зә­грәк то­ел­ды. Ничек ке­нә бул­ма­сын, күп тә үт­мә­де, ха­лык җы­е­лы­шып бет­те. Бри­га­дир Са­мат­ның ир­тән баш тө­зә­тер­гә җи­теш­мә­гә­не йө­зе­нә чык­кан иде. Авыл­даш­ла­ры бе­лә: аның ча­ба­та ка­шы җи­ме­ре­леп, бә­рәң­ге бо­ры­ны үзе­нең көн дә ала тор­ган чия кы­зыл тө­се­нә кер­мә­сә, бри­га­дир­дан ях­шы­лык көт­мә. Йә си­лос ур­ла­шып кайт­кан­да кар­шы­ңа чы­гып ба­са, йә кө­тү­гә бар­мый уҗым­да йөр­гән ху­җа­лык сы­ер­ла­рын ба­су ка­ра­выл­чы­сын­нан тот­ты­рып яп­ты­ра. Бу та­гын ни җүн­сез­лек уйлап тап­ты икән, дип, ха­лык бе­раз ты­нып кал­ды. Са­мат, сыр­тын ки­гә­вен та­ла­ган үгез ке­бек жи­ме­ре­леп, бе­раз сүз­сез тор­ды да ке­сә­сен­нән кә­газь чы­га­рып укый баш­ла­ды:
– Соң­гы ва­кыт­та тер­ро­ризм оч­рак­ла­ры кү­бә­еп ки­тү сә­бәп­ле, авыл­да УТЗ үт­кә­рер­гә һәм аның пла­нын, үтә­ле­шен ад­ми­нист­ра­ци­я­гә хә­бәр итәр­гә!
Яшь ча­гын­да ба­шы­на ат ти­беп, ко­ла­гы ка­ты­ла­нып кал­ган Фә­ния тү­ти иң бе­рен­че бу­лып тел­гә кил­де:
– Кем­не үте­рер­гә куш­кан­нар ан­да, Са­мат апа­ем?
Бо­лай да ба­шы чат­нау­га җе­не ко­тыр­ган бри­га­дир тә­мам чы­гы­рын­нан чык­ты:
– Кем­не, кем­не! Саң­гы­рау­лар­ны бә­реп үте­рер­гә ди­гән­нәр! И, ба­шың ка­тар ин­де бу җы­ен на­дан ха­лык бе­лән! – Са­мат, за­ма­нын­да кол­хоз­ның ите, ба­лы исәбе­нә авыл ху­җа­лы­гы тех­ни­ку­мын бе­те­реп чык­кан ке­ше бу­ла­рак, үзен авыл­да, пред­се­да­тель­дән ка­ла, иң бе­лем­ле ке­ше итеп исәп­ли иде. – Үте­рер­гә түгел, үт­кә­рер­гә ки­рәк. Учеб­ный тре­ни­ро­воч­ный зә­нә­тие. Ягъ­ни дә мә­сә­лән, без­нең авыл­га тер­ро­рист­лар ки­леп чык­ты, ди.
– Мон­да ни эш­ләп йөр­сен алар? Тер­ро­рис кы­зы­гыр­лык ни бар мон­да? – дип суз­гә ку­шыл­ды ат ка­рау­чы Фә­рит.
– Син юк сүз сөй­ләп утыр­ма, яме! – ди­де бри­га­дир чож­лап тор­ган маң­га­ен то­тып. – Без­нең авыл­га ни бул­ган? Бө­тен җир­гә ки­лә­ләр, без­гә юк, имеш! Ме­нә әй­тик, клуб­ны ба­сып ал­ды­лар ди, яки мәк­тәп­не.
– Һи, ду­рак­мы­ни алар өч ел буе йо­зак­та тор­ган клуб ба­сып йө­рер­гә?! Ан­да бит ин­де тыч­кан­га хәт­ле ка­тып үлеп бет­те. Сә­мә­ен ку­ган көн­не Габ­дел­хәй аб­зый гы­на җи­ме­рек бас­кы­чы­на уты­рып гар­мун су­за. Ба­ла-ча­га юк дип мәп­тек ди­гә­нен яп­кан­га да ике ел, – дип үзе­не­кен сөй­лә­де Фә­рит.
– Тук­тый­сыз­мы сез, юк­мы си­руз­ный ми­рәп­ри­я­ти­е­дән ат кә­ми­те ясар­га кән­сә дә кә­нис! – дип өс­тәл­гә сук­ты бри­га­дир. – Ки­лә­ләр, зна­чит­са, ки­лә­ләр. Нибажны ни­гә ки­лә­ләр.
– Ка­ра­ле, си­ңа әй­тим, кай як­лап ки­леп тө­шәр­ләр икән? Те­ге олы юл­ның кү­пе­ре бик бет­кән бит. Күп­ме со­рай­быз ин­де пер­си­дә­тел­дән кү­пер­не тө­зәт­тер дип, ул кил­гән бер ди­пу­тат­ка әй­тә­без. Мән­нә­рен­дә дә юк. Го­мер­гә бер кил­гән ти­ра­рис­ка үтәр­гә кү­пе­рең бул­ма­сын ин­де, вәт җа­ным! – дип сүз­гә кил­де кайчандыр ор­ден ал­ган сы­ер са­ву­чы Гө­лү­сә. – Те­ге ур­ман юлы да чо­кыр­лы да ча­кыр­лы. Тау ягын әй­теп тә то­ра­сы юк...
Го­мер буе яшәп тә, ки­лә­се тер­ро­рист­лар ал­дын­да ни ба­сып алыр әй­бер­лә­ре, ни үтәр юл­ла­ры бул­ма­ган үке­неч­тән бер мәл­гә ха­лык ты­нып кал­ды.
Бе­раз­дан авыл­даш­ла­ры ал­дын­да пред­се­да­тель­дән һәм бри­га­дир­дан ка­ла, үзен авыл­да «то­же важ­ный ке­ше» дип са­на­ган аг­ро­ном Ха­рис тел­гә кил­де.
– Вер­то­лет бе­лән тө­шәр­ләр, – ди­де ул.
Ха­лык җи­ңел су­лап куй­ды. Ни­чән­че ел авыл карт­ла­ры­ның сү­зе­нә ко­лак сал­мый­ча, гел үзе укы­ган­ча эш­ләп, юнь­ле уңыш ал­га­ны бул­ма­са да, бо­лай ва­кыт-ва­кыт бе­рәр акыл­лы әй­бер әй­теп куя тор­ган га­дә­те бар шул аг­ро­ном­ның.
– Ярар, бу воп­рус ре­шун­ный дип ка­рыйк. Без­нең төп бу­рыч – тер­ро­рист­лар­ны кү­реп алып, ра­йон­га хә­бәр итү.
– Ай, Ал­ла, ни­чек хә­бәр итәр­гә? Те­ле­фон­нар эш­лә­мә­гән­гә ат­на-ун көн бар­дыр бит ин­де. Те­ге ал­каш трак­та­рис Җәү­дәт күр­ше авыл­дан туй­дан кай­тыш­лый трак­то­ры бе­лән өч ба­га­на­ны ау­дар­ган бит. Һа­ман да ки­леп рәт­ләү­че юк, – дип чә­рел­дә­де иң ал­гы рәт­кә уты­ру­дан ко­ла­гы ару гы­на ише­тә баш­ла­ган Фә­ния тү­ти.
– Ак­сак күп йө­рер, су­кыр күп кү­рер, ә саң­гы­рау күп ише­тер дип юк­ка әйт­мә­гән­нәр­дер ин­де ул! – дип ко­ты­рып кит­те ба­шы авыр­ту­дан күз­лә­ре аты­лып чыгарга җит­кән бри­га­дир. – Фә­ни­ят­ти, гел ки­ре­гә сөй­ләп утыр­ма­саң, си­нең эчең кү­бә­ме­ни соң, ә?
– Соң мин бит дө­ре­сен ге­нә әйт­тем, – ди­де Фә­ния үп­кә­ләп.
– Чур­ты­ма ки­рәк­ме­ни ул си­нең дө­рес­ле­гең! Ярый әле ра­йон­нан кил­гән бе­рәр­се юк, күр­сә­тер иде си­ңа күр­мә­гә­нең­не. Йә, кем ни әй­тер? Ә си­не, та­гын бер тап­кыр исе­рек ки­леш ху­җа­лык трак­то­ры­на утыр­га­ның­ны күр­сәм, эшең­нән ку­ам, – ди­де ул Җәү­дәт ягы­на ка­рап.
– Ку­саң ку­ар­сын ин­де! Ан­да ба­ры­бер мин­нән баш­ка ке­ше эш­ли ал­мый, – ди­де те­ге­се бик исе кит­ми­чә.
Чын­лап та, трак­то­ры үзе бе­лән бер­гә кар­та­еп, соң­гы ел­лар­да ак­ча бул­мау сә­бәп­ле, юнь­ле ре­монт күр­мә­гән­гә, аны авыл­да Җәү­дәт­тән баш­ка ке­ше ка­бы­за ал­мый иде.
– Соң, әнә Са­ния апа­ның те­ге ке­сә те­ле­фо­ны бар да ул ба­рын, – ди­де аг­ро­ном ка­бат тел­гә ки­леп.
– Акы­лы­гыз ал­тын икән! Сез алып бир­де­гез­ме аны? Чир­ли-ни­тә кал­саң дип, ма­ла­ем кал­ды­рып кит­те. Тир­ро­рис то­тар­га дип тү­гел, вәт җә­ме! – дип чәч­рәп чык­ты мо­ңын­чы сүз­гә ка­тыш­ма­ган Са­ния.
– Нин­ди влас­лар­ның сү­зен тың­ла­мау ул! – дип та­выш кү­тәр­де ка­бат бри­га­дир.
– Апа­ем, ми­нем сез­дән кур­ка тор­ган чик­мә­нем туз­ган ин­де, яме. Пен­си­ям­не сберк­ниж­ка­га кү­че­рә­ләр, ба­ла­ла­рым чит­тә, бы­ел­га на­лог­ла­рым­ны тү­лә­дем. Өем ба­ла­лар­га за­кун­ный яз­ды­рыл­ган, ашым ашал­ган, яшем яшәл­гән, газ­ра­ил бү­ген га­ри­за­ма кул куй­са, кә­фен­нек­лә­рем әзер, – дип тә­тел­тә­де тү­тәй.
– Ату кә­җәң­не кө­тү­гә чы­гарт­мыйм, – ди­де бри­га­дир ба­шы чат­нау­дан һәм кар­чык­ны җи­ңә ал­мау­дан ча­ра­сыз­ла­нып.
– Һи, тап­тың кур­кы­тыр нәр­сә! Аңа си­лос ур­лап, гө­на­һа­га ба­тып йөр­гән­че, то­та­рым да су­яр­мын.
Кар­чык­ны на­чар­лык бе­лән җи­ңә ал­ма­сын аң­лап, Са­мат ст­ра­те­ги­я­не үз­гәрт­те:
– Ка­ра­ле, Са­ния апа, ме­нә шул тер­ро­рист­лар си­нең өй­не шарт­лат­са­лар, ә?
Са­ния тү­ти күл­мә­ге ке­бек яшел­лән­де.
– Ни­чек ми­нем өй­не? Си­не­кен шарт­лат­сын­нар, йә пер­си­дә­тел­не­кен. Аны­кы ике кат­лы бит. Ми­не­ке­нә кы­зы­гыр­га! Сип­ләт­кән­гә ал­ты ел бит ин­де. Шу­лай да кү­ңе­ле бе­лән те­ге тер­ро­рист ди­гән­нә­ре­нең бө­тен авыл ара­сын­да үз өен сай­лау­ла­ры ни­чек­тер оша­ды аңа. Юк­ка гы­на мәр­хүм Иб­рае авыл­да иң уң­ган бал­та ос­та­сы тү­гел иде шул. Уй­ла­рын­нан хис­лә­неп, ул ри­за­лык бир­де.
– Ярар, шал­ты­ра­тыр­сыз. Тик мин үзем җа­ен бел­мим. Ма­лай өй­рәт­кә­не­нә ге­нә ба­са алам. Ан­нан, бу әй­бер­не ма­лай ак­ча­лы ди­де. Ха­кын си­лос­ла­та түләрсез, – ди­де ул бри­га­дир­га өс­тән ге­нә ка­рап.
Мах­мыр­дан тә­мам җа­за­лан­ган Са­мат сүз­не озайт­ма­ды. Тө­зел­гән план бу­ен­ча, тер­ро­рист­лар­ның вер­то­лет­тан тө­шү­ен күр­гән ке­ше йө­ге­реп бри­га­дир Саматка ки­лер­гә ти­еш бул­ды. Бри­га­дир кап­ка арт­лап кы­на аг­ро­ном­га йө­ге­рә һәм аны алып, Са­ния тү­ти­гә ча­ба. Ке­сә те­ле­фо­ны­ның рә­тен бе­лү­че авыл­да бер­дән­бер Ха­рис бу­лу сә­бәп­ле, ул ра­йон­га хә­бәр итә. Ан­нан соң алар ко­нюх Фә­рит, саң­гы­рау Фә­ния апа, сә­мәй­че Габ­дел­хәй һәм, ай­нык ча­гы бул­са, трактор­чы Җәү­дәт­тән тор­ган дру­жи­на белән тер­ро­рист­лар­га ак­тив кар­шы­лык күр­сә­тә баш­лар­га ти­еш. Фә­рит­кә, пат­ро­ны бул­ма­са да, ау мыл­ты­гы, Габделхәй­га үт­кен ге­нә чал­гы, Фә­ни­я­гә ки­сәү ага­чы ке­бек ко­рал­лар тап­шы­рыл­ды. Өе­нә кур­кы­ныч яна­га­нын бел­гәч, Са­ния апа да үз те­лә­ге бе­лән, табагачын алып, дру­жи­на­га языл­ды. Кал­ган ке­ше­ләр­гә кем ни­чек бул­ды­ра ала, шу­лай кар­шы то­ру бу­ры­чы йөк­лән­де. Дру­жи­на­ның ко­ман­ди­ры итеп авылның соң­гы су­гыш ве­те­ра­ны Хәй­бул­ла агай сай­лан­ды. Шундый зур эш­не – тер­ро­рист­лар­ны бул­ды­ра ал­ган­ча әзер­лек бе­лән кар­шы алу бу­ры­чын үтәп, ты­ныч кү­ңел бе­лән авыл хал­кы өй­лә­ре­нә та­ра­лыш­ты.

Ха­ли­дә ГА­ЛИ­МО­ВА

Фото: https://ru.freepik.com

«Мәйдан» № 6, 2024 ел