Де­пу­тат – авыл­да

Ду­ма­да яз­гы сес­сия эше тө­гәл­лән­гәч, де­пу­тат Вә­ли авыл­га – ту­га­ны Га­ли­ләр­гә кайт­ты. Эне­се күп­тән­нән ку­нак­ка ча­кы­ра иде ин­де. Вә­ли баш­ка­ла мәшәкать­лә­рен, баш ва­ту­ны та­ләп ит­кән авыр эшен оны­тып, бер­ни­чә көн рә­хәт­лә­неп ял ит­те, тан­сык мил­ли ри­зык­лар бе­лән сый­лан­ды, са­ла тор­мы­шы белән та­ны­шып, ке­ше­ләр­нең сүз­лә­ре­нә ко­лак сал­ды, фи­кер туп­ла­ды.
Са­нау­лы көн тиз уза шул ул. Озак­ла­мый ка­дер­ле ку­нак яңа­дан баш­ка­ла­га юл то­та­чак. Ки­тәр көн ал­дын­нан ике ту­ган тал­лык бу­е­на чы­гып учак як­ты. Алар тал яф­рак­ла­рын сый­пап ак­кан ел­га­да су ко­е­нып, җәй­ге та­би­гать­нең ма­тур­лы­гы­на сок­ла­на-сок­ла­на сый­ла­нып утыр­ды. Эне­се ат яра­та иде – юр­так­лар­да җил­дер­де­ләр. Ис­тә ка­лыр­лык ял бу­ла­сы иде ул... Бө­тен нәр­сә­гә шул ара­кы га­еп­ле ин­де. Кы­зып ал­ган Га­ли де­пу­тат ту­га­ны­ның кә­е­фен боз­ды.
– Ме­нә син дә, абый, де­пу­тат бу­лып уты­ра­сың ин­де, – ди­де ул. – Син без­не – авыл ке­ше­лә­рен як­лап сүз әй­тер идең. Уты­рыш­лар­да бе­рәр тап­кыр чы­гыш яса­га­ның бул­ды­мы? Ни­гә­дер, хә­тер­лә­мим. Әл­лә син бар ан­да, әл­лә юк. Исәп­кә бар, сан­га юк, ди­гән­дәй. Ич­ма­сам те­ле­ви­зор­га якын­рак утыр әле. «Ә­нә, әнә, без­нең ту­ган», – дип, бар­мак төр­теп күр­сә­тер идек, – ди­де.
– Без бит үз фир­ка­без бе­лән за­кон­нар өс­тен­дә эш­ли­без, шу­ңа кү­рен­ми­без, – дип ак­лан­ган бул­ды де­пу­тат.
– За­кун­нар өс­тен­дә эш­ли­сең­ме, әл­лә ас­тын­да­мы – аны­сы ми­не кы­зык­сын­дыр­мый, – ди­де эне­се. – Иң мө­һи­ме – син мөн­бәр­гә кү­тә­рел дә авыл ке­ше­сен яклап өч сүз әйт.
Вә­ли сер бир­мә­сә дә, кү­ңе­ле­нә ти­де эне­кә­ше­нең сүз­лә­ре.
– Ка­ра син алар­ны, – дип кай­нар­лан­ды ул, – һа­ман як­лау со­рый­лар. Үз­лә­ре ал­па­выт ке­бек яши. Һәр­бер­сен­дә ма­ши­на, йорт­ла­рын­да ике­шәр-өчәр ат, сы­ер, бо­зау... Ашау­ла­ры – бал да май. Кор­сак­ла­ры де­пу­тат­лар­ны­кын­нан зур­рак. Рә­хәт­лә­ре­нә чы­дый ал­мый­лар икән. Бо­лар­ның кү­ңел­лә­ре­нә бе­рәр бор­чу салмый бул­мас, ах­ры.
...Һәм ул, көз­ге сес­си­я­дә, эне­се­нә «ат җе­не» ка­гыл­га­нын күз­дә то­тып, ма­ши­на йөр­тү­че­ләр­дән тыш, ат җи­гү­че-ияр­ләү­че­ләр­нең дә пра­ва­сы бу­лыр­га ти­еш, ди­гән ка­нун кер­тү баш­лан­гы­чы бе­лән чык­ты. Янә­се, ат, җан ия­се бул­са да, урам хә­рә­кә­тен­дә ке­ше­ләр­гә кур­кы­ныч ту­ды­ра тор­ган хай­ван. Аның бе­лән бик сак һәм ка­гый­дә­ләр­не бе­леп ида­рә итәр­гә ки­рәк. Ә авыл­лар­да күп­че­лек ир-ат дил­бе­гә­не исе­рек ки­леш тота... Ул көн­нәр­дә, бу тәкъ­дим­нең яз­мы­шы ни­чек бу­лыр икән, дип, авыл­да­гы­лар – бор­чы­лып, шә­һәр­дә­ге­ләр кы­зык­сы­нып те­ле­ви­зор эк­ран­на­рын­нан күз­лә­рен ал­ма­ды. Мөн­бәр­гә ме­неп бас­кан абый­сы­на Гали сү­ге­нә-сү­ге­нә йод­рык сел­ке­де. «А­выл­даш­лар­дан оят!» – ди­де. Ярый әле, Вә­ли­нең бу тәкъ­ди­мен хуп­ла­мас­ка күп­че­лек де­пу­тат­ның ба­шы җит­те. Гаҗәплә­нер­лек тә: алар ара­сын­да ат яра­ту­чы­лар шу­лай ук хәй­ран күп икән. Әл­бәт­тә, Га­ли мо­ны оныт­ма­ды, үп­кә­ләп, абый­сын бү­тән ку­нак­ка ча­кыр­мас­ка ант ит­те.
Ме­нә та­гын бер җәй җит­те. Де­пу­тат Вә­ли бу юлы­сы эне­се Га­лим яны­на кайт­ты. Га­лим дә абый­сын бер­ни­чә көн бик зур­лап ку­нак ит­те. 
Ә сау­бул­ла­шыр ал­дын­нан ике ту­ган күл бу­е­на ку­ел­ган па­лат­ка­да җыр­лый-җыр­лый кә­еф-са­фа кор­ды. Ан­на­ры су­га кар­мак сал­ды­лар. Ни хик­мәт, Вә­ли сәгать­ләр буе кал­ка­выч­ка те­кә­леп утыр­са да, ба­лык эләк­мә­де. Җит­мә­сә, эне­се: «Ба­лык де­пу­тат­ны ярат­мый ул», – дип утыр­ган бу­ла. 
Әл­лә ша­яр­та, әл­лә мыс­кыл­лый – аң­ла­мас­сың. Ә үзе кар­мак са­лыр­га да өл­гер­ми, ба­лык тар­тып чы­га­ра. Шу­лай бе­рү­зе ике чи­ләк­не ту­ты­рып куй­ды. Ан­на­ры тәм­ле уха бе­лән сый­лан­ды­лар. «Ка­ра син бо­лар­ны, нин­ди рә­хәт тор­мыш­та яши­ләр», – дип эчен корт ки­мер­де де­пу­тат­ның. – Мин ба­лык­ны ки­бет­тән са­тып алам. Бо­лар исә буш­лай ашап ята­лар – каз­на­га бер ти­ен ак­ча кер­ми. Юк, мо­ңа чик ку­яр­га ки­рәк. Дәү­ләт кү­лен­нән ба­лык то­та­лар икән, ак­ча тү­лә­сен­нәр.»
Һәм ул, көз­ге сес­си­я­дә, каз­на­ны ба­е­ту мак­са­тын­нан, ба­лык то­тар­га те­ләү­че­ләр дәү­ләт­кә ак­ча тү­лә­сен­нәр, ди­гән ка­нун кер­тү баш­лан­гы­чы бе­лән чык­ты. Ә без­дә, бел­гә­не­гез­чә, ил хал­кы­ның ки­мен­дә чи­ре­ге ба­лык­чы – ба­ры­сы да дүрт күз бе­лән ду­ма та­ра­фын­нан хә­бәр көт­те. Ни хик­мәт, де­пу­тат­лар тиз ара­да әле­ге тәкъ­дим­не ка­нун итеп тер­кәп тә куй­ды. Ашык­саң – аш­ка пе­шә­сең икән. Шун­нан соң... кай­бер тө­бәк­ләр­дә ба­лык­чы­лар мәй­дан­нар­га чык­ты, ил киңлеклә­рен­дә шау-шу куп­ты. Де­пу­тат­лар, ка­нун­га бе­раз үз­гә­реш­ләр кер­тер­гә ки­рәк ди­гән сыл­тау бе­лән, яңа ка­нун­ны тиз ара­да ки­ре ча­кыр­тып алыр­га мәҗ­бүр бул­ды. Ба­лык­чы Га­лим дә абый­сы­на үп­кә­лә­гән иде, аны бү­тән ку­нак­ка ча­кыр­мас­ка ант ит­те.
Өчен­че җәй­дә дә Вә­ли авыл­га – се­ңе­ле­се На­җи­я­ләр­гә кайт­ты. Иң баш­та На­җия абый­сын яр­ты көн үз би­лә­мә­лә­ре бе­лән та­ныш­ты­рып йөр­де. Йөз баш умар­та оя­сы, ун баш сы­ер­ла­ры, ат­ла­ры, пе­чән­лек җир­лә­ре, ил­ле төп ал­ма­гач­ла­ры һәм баш­ка бай­лык­ла­ры бар икән алар­ның. Де­пу­тат­ны мон­да да бик яхшы ку­нак ит­те­ләр. Се­ңе­ле­се­нең ире кыз­ган баш­тан үз га­и­лә­лә­ре­нең ай­лык ке­ре­ме ту­рын­да­гы сан­ны ыч­кын­дыр­гач, ку­нак­ның ка­бат кә­е­фе кы­рыл­ды. «Кара әле, бал, ит-сөт са­тып, мин­нән күб­рәк ак­ча эш­ли­ләр һәм дәү­ләт­кә бер ти­ен са­лым тү­лә­ми­ләр, – дип бор­чыл­ды Вә­ли. – Ни­ка­дәр ак­ча каз­на­дан чит­кә ки­тә. Де­пу­тат бу­ла­рак, бу ким­че­лек­не тө­зә­тү­гә үз өле­шем­не кер­тер­гә ки­рәк.»
Һәм ул көз­ге сес­си­я­дә ху­җа­лык­лар­да бер­дән ар­тып кит­кән ат-сы­ер­дан, умар­та оя­сын­нан, һәр төп ал­ма­гач­тан са­лым алу за­ру­ри ди­гән ка­нун кер­тү башлангы­чы бе­лән чык­ты. Ярый әле баш­ка де­пу­тат­лар­ның ба­шы җит­те – алар мо­ны ки­ре как­ты.
Авыл­да­гы ту­ган­на­ры «яр­дә­мен­дә» де­пу­тат Вә­ли шу­лай үзе­нә дан яу­ла­ды, аның исе­ме сай­лау­чы­лар те­лен­нән төш­мә­де. Мөн­бәр­ләр­гә чы­гып сөй­ләү Вәлинең үзе­нә дә ошап кит­те – ул та­ны­лу­га ире­шү­нең се­ре­нә тө­шен­гән иде ин­де. Де­пу­тат бер­сен­нән-бер­се кы­зык­лы баш­лан­гыч­лар­ны сип­тер­де ге­нә. Аның чы­гыш­ла­рын тың­ла­ган са­ен, ха­лык­ның бер өле­ше үза­ра кы­зып-кы­зып бә­хәс­ләш­те, икен­че өле­ше де­пу­тат­лар­ны сүк­те яки, ки­ре­сен­чә, мак­та­ды. Әйтик, ил­дә­ге де­мог­ра­фик ваз­гы­ять­не ях­шы­ту­ны күз­дә то­тып, де­пу­тат, һәр кыз­ны ба­ла тап­кан­нан соң гы­на юга­ры уку йор­ты­на ка­бул итү мәс­ли­хәт бу­лыр, ди­де. Һа­ман ак­ча арт­ты­ру­ны со­рап дау­ла­ган шә­һәр пен­си­о­нер­ла­рын исә авыл­га оза­тыр­га ки­рәк. Авыл­да аз ак­ча­га да яшәр­гә бу­ла. Әнә, җир­дә казынсыннар, җир­дә эш­лә­гән ке­ше ач­ка үл­ми, авыл­лар да бет­мәс, ди­де. Тик Вә­ли­нең бу баш­лан­гыч­ла­ры да де­пу­тат­лар та­ра­фын­нан хуп­лан­ма­ды, чөн­ки сай­лау­лар якын­ла­шып ки­лә иде...
...Һәм алар узып та кит­те. Ни хик­мәт, Вә­ли­нең  һәр тәкъ­ди­мен «ян­ды­рып утыр­ган» де­пу­тат­лар­ның күп­че­ле­ге ду­ма­га ка­бат сай­лан­ма­ган иде. 
Ә ме­нә Вә­ли... күп та­выш җы­еп, ду­ма­га җыр­лап үт­те. Ул хә­зер ха­лык­ның ярат­кан де­пу­та­ты. Бү­ген олы­сы-ке­че­се тү­зем­сез­лә­неп аның чы­гыш­ла­рын кө­тә. Вәли­нең кы­зык­лы да, сә­ер дә тәкъ­дим­нә­ре ка­бул ите­лә­ме-юк­мы – аны­сы икен­че мәсь­ә­лә. Иң мө­һи­ме – ха­лык­ка мон­дый кә­мит ошый. Ә нәр­сә? Буш­лай бит! Өс­тә­ве­нә, ва­кый­га­лар бө­тен ил күз ал­дын­да – ду­ма сәх­нә­сен­дә ба­ра.

Рәф­кать БИК­ЧУ­РОВ

Фото: https://ru.freepik.com

«Мәйдан» № 7, 2024 ел