Өзелгән өмет

Башы: http://maydan.tatar/ozelgen-omet/
***
Июльнең уттай эссе көннәре иде. Ахиярлар күбрәк Кама буендагы йортларында яшәделәр. Ниһаять, түземсезләнеп көткән көннәре дә килеп җитте. Никах мәҗлесенә Ульяннан әти-әнисен, ә Самарадан Хәмитләрне чакырды Ахияр.
Авылда үткән бу ике көн барысы өчен дә гомер буе сагынып сөйләрлек вакыйгага әйләнде. Беренче көнне никах мәҗлесе, икенче көнне исә язылышу булды. Талия үзенә шаһитлыкка яраткан укытучысын, сыйныф җитәкчесе Фатыйма Җәләлиевнаны, ә Ахияр, билгеле инде, Хәмитне сайлады. Язылышу мәҗлесенең түрендә Ахиярның әти-әнисе белән Фатыйма Җәләлиевна һәм Любовь Сергеевна утырдылар. Талия үз куллары белән аларның иңнәренә ак мамыктан челтәрләп бәйләнгән Ырынбур шәлләре япты. Шундый ук шәлне Зариягә дә бүләк итте ул.
Хәмит белән Талиянең кабынып китә алмаган мәхәббәт тарихын яхшы белгән һәм әле шуның өчен борчылып та йөргән укытучылары бер-берләренә серле генә итеп карап алдылар. Бу карашларда үкенечкә охшаган чалымнар да ярылып ята иде. Аңлаган кешегә, әлбәттә...
Ахияр да, соңга калмагаем тагын, дигәндәй, ашыга-ашыга Хәмиткә алтын җепләр белән чигелгән, үтә дә затлы вә дә кыйммәтле түбәтәй киертте.
– Нәселебезгә гадел, акыллы кияү булып кына керүең җитмәгәние, – диде ул шаяртыбрак, – инде изге күңелле яучы булып, ел буе туктаусыз янган хәсрәт утымны сүндерүче дә булдың, рәхмәт сина! Талиямнең теләкләренә кушылам. Зария сеңлем, бу авыл халкы сине үз итеп, яратып кабул иткән икән, абыең буларак, мин моңа туганнарча шатмын. Инде мине дә кияү итеп шулай кабул итсәләр, сиңа да зур шатлык булыр ул. Иншалла! – Шулай диде Ахияр.
Бу сүзләргә бик теләп аның әтисе – кода да кушылып китте: «Изге күңелле кешегә Раббым гел изгелекләр генә кели. Хәмит киявебез шындый кеше булды, шөкер. Алар Зариябез белән икесе нәсел шәҗәрәбезнең матур гына яңа ботагын үстереп киләләр. Алда да шылай тырыш булсыннар! Амин! Ахиярыбыз үстерә башлаган ботакны, ни кызганыч, бер ел элек җил-давыл сындырды да ташлады. Аның урынына менә бүген, шөкер, яңа ботак шытып килә, Аллаһының хәерле сәгатендә булсын! Ахияр улым, Талия кызым, без әниегез белән сезгә шыл шытып кына килүче нәсел ботагыбызның мул җимешле булуын келибез. Сезнең задача – Хәмитләрне куып җитеп, узып китәргә!» – дип шаяртып та алды.
Талиянең әнисе кияүне дә, аның әти-әнисен дә бик ошатты. Касыймның: «Әшәкеләрдән-әшәке Ульян мишәре», – дип мыскыллавын исенә төшереп, «Болар кадәр затлы, мәһабәт кешеләрне ничек шулай дип әйтергә кирәк? Сокланып туйгысыз кешеләр бит, югыйсә», – дип сөенеп бетә алмады ул. Тик шулай да күңеленең бер почмагында үзе дә аңлап бетермәгән бер тынгысызлык ояларга маташа иде кебек. Юк-юкта ишегалдына, капка тирәләренә дә күз салгалап ала. Йә Касыйм үзе, йә шымчылары (кияүне дә артыннан күзәтеп, кәртечкәгә төшерүчеләр шулар, диде бит) ямьле көнемнең ямен ала күрмәсеннәр тагы, дип борчылды ул. Өстәвенә, кызының сөйләгән төше дә тынгы бирми. Ышана ул төшләргә. Аларны шактый ук дөрес юрау сәләте дә юк түгел үзендә. Әйе, юрый белеп юрасаң, алда ни көткәнен шул төшләр сиздерә дә инде. Ире белән кайнатасы вафат булыр алдыннан күргән төше дә ни буласын әйтте дә бирде бит әнә. Шуннан соң аның төшләргә ышануы тагын да көчәйде. Күрше-күлән дә күргән төшләрен юратырга дип еш кына аңа керә башлады, бигрәк тә яшь-җилкенчәк, кыз-кыркын йөри.
Талиягә дә үз сүзен, үз юрамасын тәфсилләп бирде ул.
«Кызым, төшеңә кергән колынчак – бала булырга охшый. Ул колынны, «күршенеке» дип, кияүнең алып чыгып китүе һич кенә дә ошамый әле миңа. Ничек кенә булса да, бер ел буе хатынсыз торган бит. Шулкадәр вакыт сәламәт ир кеше кем белән булса да бушанмагандыр, дисеңме? Нәкъ менә син шул төшне күргән төнне читтә берәр баласы тумады микән аның? Әгәренки дә шулай була калса, үзен әбәзәтелне сиздерәчәк әле ул хатын, сиздерәчәк! Әле ничек кенә сиздерәчәк! Ахиярның үлеп бала яратканын да белсә, мондый ир солтанын ычкындырмас өчен әллә ниләр кылуы бар... Хатын-кыз гел оятсызлана бара хәзер, заманасы шул, дип кенә җибәрәләр. Берүк сак була күр, кызым». Шулай диде аңа әнисе. Шулай диде дә кызының болай да тынгысыз-пошаманлы күңеленә янә тәшвиш салды.
 
***
Фирманың эше гөрләп барды. Зур табыш китерә торган берничә яңа тармак ачылды. Касыйм үзен күкнең җиденче катына менеп җиткәндәй хис итте. Киләсе Дәүләт Советына депутат булып сайлану чараларын да күрә башлады ул. Әмма боларның берсе дә Талияне югалтудан туган сагыш, кичерешләрен баса алмады. Ул әле һаман да күңелендәге өмет чаткыларын сүндерә алмый интекте. Һәр иртәне, кабинетына узышлый, кызның үзенә карамыйча гына:
 
– Әйләнерсең, тулганырсың,
Кайтырсың кулларыма, –
дип такмаклап үтүләрен дәвам итте. Кайчакларда аның Талияне ярсып сөясе, иркәлисе килә иде. Ә кайчакларда ул нәфрәтеннән шартлар дәрәҗәгә җитә...
Талия дә күзгә күренеп үзгәрә башлады. Ябыкты, күз төпләре көеп китте. Моңарчы иннек-сөрмәне бар дип тә белмәгән кыз нык кына бизәнергә кереште. Артык бизәнгән кызларны өнәмәгән Касыйм исә, карап-карап йөрде дә, түзмәде, көннәрдән бер көнне әйтә куйды:
– Ташлале шул битләреңне акшарлауларыңны. Элекке чибәрлегеңне кайтару өчен сиңа макияж түгел, ял кирәк. Ял җитми сиңа. Минем белән яшәгәндә барыня-балерина күк йөри идең. Бар кеше дә минем күк түгел шул ул. Кияүгә чыкканыңа ай да юк, панимаеш ли, бөтенләй төс салдың. Әле бу – башы гына, битләрең кара тут белән тулгач нишләрсең икән? Ул чакта инде макияжыңны килосы белән сыласаң да ярдәм итмәс...
– Ул чактамы? Ул чакта мин җиргә тагын да горур басып, алар минем ана буласымны белдереп торучы изге тамгаларым, дип куанып йөрермен! Касыйм Кадыйрович, әйдәгез, минем битләремне дә, Алла бирсә, анда күренәчәк кара тутларны да калдырып торыйк әле. Минем сезгә бер соравым бар. «Фирманың табышы күпкә артты», – дидегез. Кичә без акча алдык. Ә минем эш хакым шактый кимегән. Моны ничек аңларга?
– Вазыйфаң да кимеде түгелме соң?
– Ничек кимеде соң әле ул?
– Элек син секретарь плюс тере сөяркә идең, ә хәзер коры секретарь, ягъни сәркатип кенә, – дип шаркылдап көлеп җибәрде Касыйм. – Монысы инде гел чиста, үзегезгә тиеш булган эш хакыгыз, иптәш сәркатип.
– Ә иремә ничек аңлатыйм?
– Нәрсә, акчаңны да саный башладымыни инде? Ну и крохобор... дает... молодец! – дип көлемсерәде Касыйм.
– Әй, сезнең белән сөйләшеп буламыни...  – дип, кул селтәп, Талия кырт борылып ишеккә юнәлде.
– Ярый, ярый, чәпчемә, шаярттым гына. Киләсе айда аерманы алырсың. Әмма шаяртсам да, җанкисәгем, мин сиңа чын хакыйкатьне әйттем. Ачулансаң ачуланырсың. Талия, минем синнән өметемне өзгәнем юк әле... Фәридә Кудашева да үзәкләре өзелеп җырлый бит, син дә ул җырны яратып җырлый идең. Хәзер миңа калды җырларга...
 
Беләм, син кайтмыйсың, шулай да,
Кайтырсың шикелле тоела...
– Касыйм абый, сез өегездә дә шулай җыр сүзләре белән сөйләшәсезме? Мин кияүгә чыкканнан бирле җыр сүзләрен бигрәкләр дә еш әйтә башладыгыз, нәрсә бирә соң ул сезгә?
– Их, бәгырькәем, җыр-шигырь яратканыңны беләм бит, җырлый да, тыңлый да беләсең. Ә өемдә дүрт кыз бала, үзе дүрт балага торырлык теща-әби плюс хатын – менә сиңа алты хатын-кыз, әле җитмәсә, мәчебез дә кыз җенесеннән бит, үзем белән буладыр җиде җан. Җыр кайгысымыни анда?! Синең өчен генә бит алар! Инде аны да тыймакчы буласыңмы?
– Касыйм абый, тыйганга карый торган кешеме инде сез? Мине бик уңайсыз хәлдә калдырасыз бит. Болай ярамый инде. Иремә дә ишетелүе бар. Әгәр дә, бәхетсезлегемә, Ахиярдан аерылып китергә туры килсә, мин сезгә инде кире кайтмаячакмын, шуны һич онытмагыз.
Шул кичтән башлап Касыйм, авыр булса да, Талиягә шигырьләр кушып сөйләвен туктатып, үзен гел салкын, рәсми тотарга тырышты.
 
 
***
Августның урталары җитте. Ниһаять, атна буе диярлек койган яңгыр да туктады. Көн гаҗәеп матур булып ачылып китте. Күк йөзе зәп-зәңгәр, ник бер болыт кисәге күренсен! Кояшның кыздыруы да июльнекеннән һич тә ким түгел. Табигатьнең шушы сихри тәэсиреннән дәртләнгән Талия бакчада җир җимертеп эшләде дә эшләде. Ахияр аны хәтта кисәтергә мәҗбүр булды. Соңгы көннәрдә хатынының, үз-үзен белми, шатлыктан очынып йөрүләрен ир эченнән генә юрап та куйды. «Ходай кушып, бәбигә узып йөрми микән? Шулай гына булсачы, йа Раббым!»
Дүшәмбе көнне Талия эшенә дә очып килгәндәй килде. Икенче каттагы бүлмәсенә менгәндә ике баскычны бер итеп кенә атлады. Ачык ишектән хуҗасын күреп алгач, бераз тыйлыга төште үзе. Җылы гына исәнләштеләр. Талиянең кәефе күтәренке булуын сизеп алган Касыйм түзмәде, бераз шаяртып аласы итте:
– Син бүген ишектән килеп кергәндә «Кояшым син, аем син», – дип әйтерлек идең, чак кына түздем. Шатлыкларың Урал таулары шае дип әйтимме?
– Миңа һаман, үзегез әйтмешли, аягүрә йокымсырап йөрергә димәгәндер бит инде?
– Яңа тормышыңа тәмам ияләшеп беттең бугай, ә?
– Касыйм Кадыйрович, без сүзгә кереп китсәкме... Аллам сакласын! Лутчы эшкә тотыныйк... – дип, Талия үрли башлаган гәп колмагын кырт итеп өзеп ташлады.
Ләкин шатлык дигәне, һай, кызганыч, бик кыска вакытка гына килгән икән шул. Кисәк кенә үзендәге үзгәрешне сизүгә, коелып ук төште ул. Күзләреннән ихтыярсыз кайнар яшь бәреп чыкты. Көне буе күңеле күтәрелмәде. Касыйм да сәркатибендәге бу кискен үзгәрешне сизми калмады. Тик ул аны үзенчә аңлады. Ике аралары шәп түгел, ахрысы, ничек итеп кенә бу кызган саламга ут төртеп, дөрләтеп җибәрәсе икән, дип сөенеп тә куйды әле. Күңелендәге өмет очкынын янә кабызып җибәрде бу хәл. Озын-озак уйлап тормады, үз рестораннарында утызынчы августны бәйрәм итәргә җыенганнарын әйтте дә Талиягә ире белән парлап килергә кушты. Ахияр белән якыннан танышасы килүен дә сиздерде. Әмма бу чакыру астында нинди мәкер ятканын сизмәде шул Талия, һай, сизмәде...
 
***
Фирманың рестораны кала уртасында, Болак буеның иң җайлы матур бер җирендә урнашкан иде. Нәкъ көндезге унике тулганда кунаклар җыелышып беттеләр, нишләптер Талияләр генә күренмәде.
Менә бераздан, соңга калып булса да, Талия дә килеп җитте. Хатынның моңсу йөзен, уйчан күзләрен күреп алган Касыйм тиз генә аның янына килде дә, һәр сүзенә рәсми төс бирергә тырышып:
– Нигә үзең генә, парлап чакырганыек бит? – дип, салкын һәм кырыс кына сорап куйды.
– Ахияр игътибарыгыз өчен рәхмәт белдерде, килергә риза да булганые, югыйсә. Туганнан туган абыйсы вафат булган. Аңа бүген Ульянга очарга туры килде. – Талия дә салкынга салкын гына җавап бирде.
– Әйдә, безнең янга түргә уз. Сезнең өчен урынны махсус шунда калдырганыем, – диде Касыйм.
– Юк, юк, Касыйм Кадыйрович, мин монда гына утырыйм әле, – дип, Талия сак кына ишек янындарак торган урындыкка килеп утырды. Гәрчә бәйрәм мәҗлесе бик күңелле барса да, ул монда үзенә ямь таба алмады. Гасабилы күңеле, бар вөҗүде белән каядыр алгысына иде. Кая – үзе дә белми... Тизрәк бу шау-шудан ычкыну, котылу кирәк иде аңа. Җаны шуны таләп итә иде. Соңгы вакытларда бер кереп чыгарга да вакыт тапмаган, хәзер инде гел үзенеке саналган фатирына ашыкты ул. Бәйрәмнән соң анда кайтуын Ахияр хупламаса да, телефоннан сөйләшкәндә: «Ярар инде, үзеңә кара», – дип, сүлпән генә ризалыгын бирде. Хатынын үпкәләтүдән куркып кына ризалашты бугай.
Тәмам кыза барган кунаклар Талиянең киткәнен сизмәделәр дә. Йортына килеп җитү белән үк дулкынлана башлады ул. Ишеген ачуга, эчтәге ят караңгылык, бушлык, тузан исе авыр тәэсир уятты. Ул тиз генә калын пәрдәләрне тартып, бөтен өйгә кояш нурлары белән җан керде. Тузан суырткычын да эшкә җикте. Кайда гына ояламаган бу тузан, дымлы чүпрәккә дә эш табылды. Тәрәзәләрне ачып җибәрүгә, бүлмәләр җиләс һава белән тулды. Эш беткәч, һәр бүлмәдә бераз утырып, шундагы җиһазларга карап җанына рәхәтлек алды ул. Бүлмәләрендәге һәр көзге каршында тукталып, үзен күзәтергә дә онытмады. «Үз өеңә кайткач, чибәрләнеп киткәнсең түгелме соң», – дип елмайган булды. Кызуланып эшләүдән битләре алсуланып китүне үзенчә юрады. «И, көзгеләрем минем, сез дә сагынгансыз, ахры, яклашасыз бит. Теге йорттагылар битемдәге алсулыкны яшереп, күз төпләремә күләгә төшереп күрсәтәләр», – дип, көзгеләре белән дә сөйләшеп алды. Аннары исә чистарткач ялт итеп калган савыт-сабаларын күзләре белән иркәләде. Шулай бөтен хуҗалыгын барлап чыккач: «Сез барыгыз да, чыннан да, минекеләрме соң? Мәгәр Ахияр абыегызга ярый алмасам, кайтыр-егылыр урыным була алырсызмы? Үзең ташлап киттең бит әле безне, дип үпкәлисездер инде. Ахияр абый бик тә әйбәт кеше бит. Аның йортында да яшәргә яратам шул. Ай-һай, нәфесең бигрәк зур, дисезме?» – Ул әнә шулай үз-үзе белән рәхәтләнеп сөйләшеп йөрде. Аннары күңеленнән: «Җитәр, җүләрләнәсең бугай инде. Хәзер үзең юын, чистарын да, бисмиллаңны әйтеп, белгән догаңны укы. Кылган гөнаһларың өчен тәүбәгә кил, Аллаһының ярлыкавын сора. Менә шуннан соң инде үзеңә бәби җибәрүен телә», – дип, җиңел адымнар белән ванна бүлмәсенә юнәлде.
Талиянең бәйрәм мәҗлесеннән ничек, кайчан китеп барганын Касыйм үзе дә сизми-күрми калды. Аның бүген аерата моңсулыгы, юк-юкта йөрәкне телгәләп алырлык итеп үзенә карап куюлары ирнең күз алдыннан китмәде, чын мәгънәсендә бәгырен сулкылдатты. Стадионда барган концерт та күңелен җәлеп итә алмады аның, өенә дә кайтасы килмәде. Фәкать тугызлар тирәсендә генә, тән сакчысын ияртеп, өенә кузгалды. Юл уңае булмаса да, аяклары, ихтыярсыздан, элек Талия торган тыкрыкка борылды. «Ярар, тәрәзәләренә булса да карап үтәрмен», – дип уйлады ул. Берзаманны, йа Раббым, үз күзләренә үзе ышанмады: урам ягындагы тәрәзәләрдә ялт иткән ут! Нәрсә бу? Йорт басучылармы? Фирмадагыларның берәрсенә әллә ачкычын биргәнме Талия? Алай икән, ник миңа әйтмәгән? Нишләргә? Кирәк чагында ачкычы да юк бит аның, һай, мур кыргыры! Ни булса да булыр, дип, Касыйм ишек кыңгыравына басты. Җавап юк. Тагын басты. Тынлык... Милиция чакыртырга кирәк, дип уйлады ул. Шулай да, өченче мәртәбә шылтыраткач, Талиянең эчтән: «Кем ул?» – дигән тавышы ишетелде.
– Талия, син үзең генәме? Кайтышлый тәрәзәңдә ут күргәч, без, аптырап, Саша белән тикшереп карыйсы иттек, – диде Касыйм гаеплерәк тавыш белән..
Ишек ачылып китте. Талияне күргәч, шатлыгы эченә сыймады Касыймның! Хәер, ул шатлыгын яшереп тә тормады. Тик куркудан, бу көтелмәгән очрашудан ап-ак булган Талия генә тынычлана алмады.
– Тәмам котымны алдыгыз бит, Касыйм абый. Сез Сашадан калмагыз инде, бергә килдегез, бергә китсәгез яхшы булыр иде, – диде ул, калтыранган тавышын басарга тырышып.
– Саша кайта торсын. Синең белән ачыклыйсы бер соравым бар әле. Җавабыңны ишетү белән китәрмен, курыкма, – диде Касыйм.
Сашаны озатып керүгә, Талияне каршысына утыртты да, сорауларын яудыра да башлады бу:
– Соңгы көннәрдә нигә бик күңелсез йөрисең әле син? Ни булды? Бүген аерата хәсрәтле идең. Монда ни өчен кайттың? Әллә начар торасызмы?
– И-и, Касыйм абый, сезнең мең соравыгызга җавабым бер генә – балага уза алмыйм бит... Мәгәр мин бала тудыра алмасам, ул риза булып тормаячак... – дигәнен сизми дә калды Талия.
– Йә, шуннан дөнья бетәме? Борыл да кайт үз «оҗмахыңа», берни дә югалтмыйсың ич!
– Берни дә югалтмыйм, имеш. Мин бит урманда түгел, кешеләр арасында яшим, кешеләр арасында эшлим. «Иргә ярый алмады, аңа сөяркәлек кенә төс», – дигәннәрен ишетергә теләмим, хурланам. Сез шуны аңлыйсызмы? Тугры ирнең тугры хатыны, күп балалы газиз ана булып, балаларымны намуслы, иманлы итеп тәрбиялисем килә. Ни өчен бу өйгә кайттыммы? Әйе, шушындагы байлыкны, хатын-кыз өчен уңай җайланмаларны сагынып кайттым. Куана-куана җыештырып, барына да сокланып туя алмадым. Сезгә дә рәхмәтләр укып, шушында узган матур көннәрне искә алып утырдым. Түзә алмадым, хәтта шкафтан алып, үз гомеремдә беренче мәртәбә, сездән башка, бераз гына коньягыгызны да эчеп куйдым. Менә шуннан соң бу «оҗмахны» сагыну хисләрем капма-каршыга әйләнде дә куйды. Узган матур көннәр, дидем... Матурыемы соң алар? Дүрт кыз бала үстерүче ананың рәнҗешле күз яшьләре белән катнаш төннәр матур була аламы? Минем балага уза алмавым да шуларның рәнҗеш-каргышлары түгел микән әле? Аннан соң, менә бу байлыклар миңа тиешме соң әле? Нигә мин монда үземнең яраткан, миңа белем биргән укытучыларымны чакырып кунак итә алмыйм? Ә менә Ахияр абыйның йортына мин аларны рәхәтләнеп чакыра алам. Анда мондый роскошь юк. Йомшак мебельдән башкаларын барын да үз куллары белән ясаган ул. Зур эшләр, төзелешләр булса, барлык туганнары бергә җыелып эшлиләр, дуслыкларына сокланып туймассың.
Түземлеге төкәнгән Касыйм:
– Синең ирең дәүләт эшендә атнага ике көн ял итә. Безнең ишеләргә аның бер көне дә эләкми, – дип сүз кыстырды. – Син менә шушы фатирыңны, мондагы әйберләреңне бик зур байлык дип саныйсыңмы? Чын байлыкны әле синең күргәнең юк шул. Аны син түгел, шактый зур табышлы эшкуар булсам да, минем дә күргәнем юк әле. Бездәге салымнар эшкуарны талауга көйләнгән. Ә хөкүмәт тирәсендә оялаган түрәләр дәүләт милкен җайлап кына, чүп кенә бәягә үзләштереп, хәзер инде престижный фатирларының, өчәр-дүртәр катлы коттеджларының санын да белмиләр. Әле ул гына да җитми, чит илләрдә виллаларын булдыралар. Чит ил банкларындагы долларларының да исәбе-хисабы юк. Балалары, хатыннары кибетләр, даруханәләр, ательелар, рестораннар, барлар, тагын... тагын әллә ниләр тоталар. Шуларның һәрберсенең үзләренә аерым шоферлары белән джип машиналары бар. Шәһәрнең иң җайлы урыннарындагы җирләрне тиз генә үзләренә алалар, шунда ук нидер төзеп куялар да, эшләрен дә ачып җибәрәләр. Ә безнең ише гади эшкуарның төшенә дә керә алмый бу җиңел мөмкинлекләр. Начар гына җирне алу өчен дә шуларның учына акча төртә-төртә еллар буе чабасың... Ә син, фирма кичергән бөтен авырлык, киртәләрне белә торып... Их, Талия, Талия... Үзеңнекеләрне генә алыйк, гомер буе колхозга бил бөгеп, күпме салымын тулап, җимерелергә торган өйдә яшәгәннәр. Сыер тоту турында хыяллана да алмаганнар. Кем соң аларның хыялларын тормышка ашыручы, ә? Ә үзеңә инглиз телен өйрәнергә кем мөмкинлек бирде? Киләчәктә сине югары белемле итүне дә фирма үз өстенә алмадымы? Инде үзеңне КХТИга да әзерли башлаганнарые бит.
– Гафу ит, Касыйм абый, коньягың да күңелемне кузгатты бугай. Барысы өчен дә рәхмәт. Үзегезне дә, әни белән миңа кылган яхшылыкларыгызны да беркайчан да онытмабыз. Бик еш искә алам мин сезне, Касыйм абый, сагынып искә алам. Яратканмындыр, күрәсең...
Алар әнә шулай, хатирәләрне яңарта торгач, гөнаһ шомлыгына каршы, төн узганын сизми дә калдылар...
 
***
Ниһаять, октябрь ае Талиягә зур сөенечләр китерде. Әле көннәр ул чаклы суык булмаса да, имчәкләренең аерым гына туңа башлавына һәм имчәк башларының төсе үзгәреп, каралыбрак китүенә сәерсенми кала алмады ул. Моны Ахиярына да әйтеп карарга булды. Ә анысы бу хәбәргә сөенгәнен белдереп, серле генә елмайды. «Аларны туңдырырга ярамас, каяле, үзем һәйбәтләп җылытыйм әле», – дигән булып, хатынын кочагына алды һәм колагына: «Мин ул үзгәрешне, сиңа сиздермичә генә, Аллага шөкер, дип күзәтеп йөри идем инде», – диде.
Көннәр үтә торды, карындагы бәби үзен торган саен ныграк сиздерә барды. Ул казның баш-аяклары һәм эчке дирбияләре белән пешкән шулпалы бәлеш таләп итү дисеңме, алма катнаштырып тозланган кәбестә дисеңме, әлу кагы, мичкә тәгәрәткән бәрәңге, тагын... тагын әллә ниләр... Әти буласы кеше көне-сәгате белән барын да табып торды.
Талия корсагын матур күтәрде. Косып маташулары да бер-икедән артмады. Төскә-биткә дә әлләни үзгәрмәде. Гәүдәсе дә матур гына түгәрәкләнеп килә. Ахияр аны күбрәк һавада йөртергә тырышты. Инде туачак сабыйга исемнәр дә эзли башладылар. «Малай икән, Булат исемле куярбыз», – диде әти буласы кеше. «Кызга Назлыгөл кушарыем. Син бит гөлләр яратасың, аларны шулкадәрле дә иркәләп-назлап үстерәсең, кайчакларда көнләшеп тә куям. Бу исемне дә синең хөрмәтеңә дип эзләп тапканыем», – диде булачак әни кеше.
Менә беркөнне, Аллага тапшырып, УЗИ аппаратыннан карату өчен консультациягә киттеләр болар. Ахияр машинада калды. Һәм ул, килгән-киткән һәр авырлы хатын-кызны күздән үткәреп, һәрберсенә үзенчә соклана торды. «Авырлы хатын-кыздан да мәхәббәтлерәк беркем юктыр бу дөньяда», – дип, соңыннан нәтиҗә дә ясап куйды ул. Әнә, берсе көчкә атлап килә. Йа Раббым, тау кадәрле корсак, бер генә түгелдер, мөгаен. Яше дә шактый күренә. Барган җиреннән эчен тоткалап, туктап-туктап та ала, тыны җитми, ахры. Өсте-башы да әллә кем түгел. «Ходаем ярдәм итсен инде бу бичарага», – дип, анысын кызганып калды ул. Икенче берәве – яшь кенә, корсагы шактый күренә, йөзе нигәдер саргылт, әллә бавыры авырта микән? Ишектән чыгуга туктап калды. Туктады да, менә сиңа мә, хикмәти Хода! Кесәсеннән тәмәке белән шырпы чыгарды! Вәт җүләр, әллә тартырга маташа инде... Әйе, бөтен фасонын китереп, тәмен белеп тартучылар шикелле суыра да башлады бу. Ахияр түзмәде, машинасыннан чыгып, аңа таба атлады:
–Нишлисез сез, әй, үзегезне кызганмасагыз, туачак балагызны кызганырыегыз, ташлагыз тартуыгызны!
– Какое ваше дело? Не лезьте, что мне делать, я сама знаю, не маленькая. Если ты такой хороший, отвези меня в ресторан и угости, – дип хихылдап көлеп җибәрмәсенме кызыең! Ахиярның аягыннан башына кадәр күз йөртеп, оятсыз, мыскыллы карашын ташларга да тайчанмады, җирбит. Бу хәлне һич көтмәгән Ахияр бөтенләй әллә нишләп китте, башына зур күсәк белән тондырдылармыни...
– Их, син, юньсез, татар булмасаң, бу кадәр хурланмасыем. Милләтнең җан көеге бит син. Туачак балаң сиңа харам бит, – дип кенә әйтә алды ул.
– Харам, харам... он мне совсем не нужен. Наша Татария ведь богатая, будет воспитывать! А если не хотят, пожалыста, тогда американцам отдам. От них я за него и сама кое-что буду иметь, по-нят-но?
Нәкъ шул вакыт, язгы кояштай, йөзеннән көлтәсе белән нур сибеп чыгып килүче хатынын күргәч, ире барын да онытып, аның каршына ашыкты.
– Ахияр абый, җаным! Сөенче, сөенчегә ни бирәсең?! Йә, әйт инде, нәрсә бирәсең? Моның кадәр сөенечне күтәрә алырсыңмы икән, белмим. Егылып китсәң, мин тотып кала алмам. Аякларыңа ныклап бас, яме! – Әйе, бу минутларда Талиянең шатлык тулы күзләреннән, дөрестән дә, тирә-юньгә көлтә-көлтә нур сибелә иде!
– Ни теләсәң дә бирәм, тизрәк әйт кенә.
– Син, кем дип әйтсәм, бик тә каты сөенериең, ә?
– Әллә Булатмы?
– Әйе, Ахияр абый, малай, диделәр. Назлыгөлне икенче килгәндә бирербез, ә бу юлы Булатны алып торыгыз әле, диделәр.
Ахияр, Талияне күтәреп алып, машинага килеп җиткәнче үбә-үбә барды. Биттә үбелмәгән бер генә урын да калмагандыр, мөгаен.
Машинага кереп утыргач:
– Ходаем миңа башта күтәрә алмаслык кайгы биреп сынады. Шөкер, сынмадым, сыгылмадым, җибәргән кайгы-хәсрәте өчен ялгышып кына да аңа тел-теш тидермәдем, ризасызлык күрсәтмәдем. Хәзер менә рәхмәтен иңдерә, башта сине җибәреп, гаиләмнең яңа нигезен салды. Инде гаиләм тулы булсынга ир бала бирә, – дип шатлана-сөенә тезеп китте ул. Ә күзләрендә яшь тамчылары җемелди иде. Бу – кичергән бәхетсезлекләрен җиңү шатлыгы белән алмашка туып килүче бәхетенең катнаш яшьләре иде.
Шатлыгы эченә генә сыеп бетәрлек булмаса да, Ахияр, хатынына күз тиюдән куркып, бу хакта беркемгә дә чишми торырга карар кылды. Моңа Талиясен дә ризалата алды шикелле. Әмма кайсы гына хатын-кызның карынында ир бала йөртүе белән горурланып мактанасы килмәс икән?! Талия дә, бу олуг сөенече тел очыннан ычкынырга гына торса да, түземлеген ике көнгә җиткерә алды. Ике көн буена аның йөзеннән елмаю бер генә минутка да югалып тормады. Хәер, теле белән әйтмәсә дә, күзләреннән сибелгән очкыннар, йөзеннән бөркелеп торган якты нур, беренче көненнән үк, аның эчендә яшерә алмаслык, олылардан-олы шатлыгы барын болай да кычкырып тора иде анысы. Бу хәбәрне беренче ишетүче фирманың хисапчысы Тамара булды, ә аның кушаматы – Сертотмас үрдәк.
Аяз көндәге яшендәй, җәен яуган кардай, Касыймга да килеп җитте бу яңалык. Күңелендә сүнәр-сүнмәс кенә пыскып торган өмет учагына әйтерсең лә зур бер чиләк бозлы су ордылар... Нишләргә дә белмичә, бер мәлгә ул бөтенләй югалып калды. Аннан, кабинетыннан чыгар-чыкмас, сәркатибенә күз төшерде. Аның бөтен бүлмәгә нур чәчеп, тыныч кына эшләп утырганын бераз карап торгач, ишекне бәреп ябып, кәнәфиенә барып утырды һәм... уйга калды. Нишләп оныта алмый ул аны? Күрәсең, кырык җиде яшенә җитеп, әле беркемне дә болай яратканы булмагандыр шул. Хатынына да яратып түгел, мәҗбүри генә өйләнде бит ул. Исерек чакның имсез бер кыйссасы гына булган очрашудан арына алмады ул чагында егет. Дөньяга туачак бер гөнаһсыз җанны ятим итүне намусы күтәрмәде. Аннары исә китте... Бер-бер артлы китте кызлар, китте кызлар...
Ә менә бөтен мәшәкать-борчулардан онытылып, ләззәтләнеп ял итеп алу фәкать Талия янында гына була иде шул. Юк, аларны ятак кына берләштермәде. Икесенең дә шигъри моң, җыр белән тулган күңелләре дә, күп нәрсәдә уртак фикергә килә алулары да һәр очрашуларын бизи, тулыландыра, үзенчә мәгънәле итә иде. Талия аның өчен һәр битен ачкан саен ташлый алмый укый торган тәмле китапка әйләнде. Әйе! Укыган әсәрләре турында сөйли башласа, Касыйм аны «артистлар да шулай сөйли алмый бит», дип рәхәтләнеп тыңлый иде. Ник кенә рөхсәт итте икән соң ул аңа кияүгә чыгарга? Ник кенә үзеннән балага уздыру чарасын күрмәде? Чукынып китсение кеше сүзе! Зато малае туган булырые бит. Барысын да алып, эшкуар дусты Рафаэль шикелле, Гонконгка гына китәсе иде. Күпме чакырды бит аны дусты, әнә, гөрләп эшләп ята хәзер. Андагы салымны безнеке белән чагыштыра торган да түгел икән, ничек ул баемасын...
Ташкын булып арта барган үкенү хисләренә чыдый алмыйча, хәтта үз-үзен белешмичә: «Их, син – дурак!» – дип, дәү йодрыгы белән өстәленә шундый итеп китереп орды Касыйм, кырыйда гына торган сулы бәллүр кувшин идәнгә очты, чәлпәрәмә килде. Бу үтә дә кискен-сәер тавышларга сискәнеп киткән Талия, кабинетка атылып кереп:
– Ни булды, Касыйм Кадыйрович? Агарып та киткәнсез... – диде.
– Агарырсың монда... – Соңгы вакытта шактый ук чал иңгән чигәсенә таянып уйга талган ир әллә көлә, әллә сулкылдый иде шунда... – Калдырыгыз мин җүләрне... кал-ды-ры-гыз! Бөтенләй кайтып китсәгез, яхшырак та булыр. Йә – хушыгыз...
– Гафу итегез, сау булыгыз, – дип, Талия тизрәк моннан таю ягын карады... Һәм икенче көнне үк, декрет ялына кадәр түләүсез ял алып, эштән китеп тә барды.
Көткән вакыт якынайган саен, Талиянең тынгысызлыгы да арта барды. Баламны зәгыйфьләндермичә генә тудыра алырмын микән? Нинди акушерка туры килер икән? Имезергә сөтем булыр микән? – Әнә шундый берсеннән-берсе борчулырак сораулар бимазалады аны. Гәрчә табиблар килгән саен тынычландырырга тырышсалар да, хатынның үз туксаны туксан иде.
Май урталарыннан соң Талиянең корсагы, чүпрәсеннән уңып, күпереп күәсеннән ташырга торган камыр төсле, күзгә күренеп зурайды. Ә майның соңгы иртәсен ул шактый кәефсез каршылады. Кисәк-кисәк әле эче, әле биле авыртып китүдән «ай», «ай» дип куйгалады. «Ни гаҗәп, үзе тиз ычкындыра тагы... Нишләп икән? Әллә ярамаган берәр әйбер ашадым микән?» – дип тә уйлап куйды. «Бәлки, тулгак дигәннәренең башлануы шулайдыр. Яшең шактый булса да, бигрәкләр дә бернәрсә белмисең шул әле», – дип, үзен-үзе дә битәрләп карады. Ахиярның каушап киткәнен күреп: «Карале, Булатың нишли, әле билемнән, әле эчемнән чеметә генә бит. Әтиеңә әйтәм бит, дигәч, туктый үзе тагын. Күп тә үтми, шундый да авырттырып тагын чеметә башлый, шаян», – дип шаяртып алырга да көч таба иде үзе.
Баласын тудырган вакытта да тешләрен кысып түзде. «Миңа башкалар шикелле сабырсызланып акырырга ярамас. Чөнки мин бу баланы Раббымнан үзем ялынып сорап алдым бит. Йа Раббым, мин ничек тә түзәрмен, баламны сау-сәламәт итеп кабул итсәңие! Ә үземне озын гомерле бәхетле әнигә әйләндерсәңие!» – дигән сүзләрен хәле кыенлаша барган саен кабатлады да кабатлады.
Ниһаять, таң алдыннан бала дөньяга килде һәм шунда ук бөтен бүлмәне яңгыратып елап җибәрде. Йа Ходаем! Шушы сихри тавышны ишетү өчен күпме хыялланды бит ул. Ничекләр итеп шөкрана кылмыйсың! Кайвакытларда әнисе дә: «Шушы кадәр ашкынып бала теләвең хәерлегә микән...» – дип куркыткалап куя иде. Кендек әбисе кулында җемелдәп торган зәңгәр күзле, түгәрәк йөзле тупырдап торган улын күрүдән ташыган хисләрен язып бетереп кенә булмас, мөгаен. Шул татлы хисләрдән ике күзенә мөлдерәп яшь тулды: үзе көлде, үзе елады... Һай, мең газаптан соң туган татлы вә ләззәтле бу мизгелләр...
Ярты сәгать саен телефоннан шалтыратып торган Ахиярга аптырап беткән бер шәфкать туташы: «Телефоныгызны гына әйтегез, без үзебез хәбәр итәрбез», – дип кенә котылган иде. Инде, ниһаять, вәгьдәләрен онытмыйча, нәкъ сәгать өч тулганда бу шатлыклы хәбәрне Ахиярга ирештерделәр. Шуннан соң гына кызының тугач та төшергән фоторәсемнәрен, үзалдына сөйләнә-сөйләнә, җыйнап алып куйды. «Менә, кызым, кара күзем, без синең белән икәүләп төне буе энеңнең таза-сау булып тууын теләп утырдык. Ниһаять, әле генә син калдырып киткән фани дөньяга Булат энең туды. Синең бу матур рәсемнәреңне мин аңа да күрсәтермен әле. Бераз үскәч, ул да безнең белән туган көннәреңдә синең кабереңә килер, чәчәкләр китерер, син бит минем бердәнбер апам булгансың, дияр, Аллаһы боерса! Их, балакаем минем, белсәң иде үзәкләрем өзелеп сагынганымны, «кара күзем, карлыгачым» дип сөя идем үзеңне, ә син: «Әтием, бәгьрем, мин сине бик яратам шул», – дип елмаеп муеннарыма сарыла идең». Ул әнә шулай һәр фоторәсемне үбә-үбә өстәл тартмасына салып куйды. Үзенең күзләре мөлдерәмә яшь иде.
Өзгәләнеп кызын сагынудан һәм беренче малае туудан ургылып чыккан шатлык белән катнаш сагыш яшьләре иде алар.
Дивардагы фоторәсемнәрдән күзәтеп торган Сәриясе: «Без дә сине бик сагынабыз да, нишлисең, язмышыбыз шулай булган... Ә син борчылма ул кадәр, хәзер алар икесе дә изрәп, бик тәмләп йоклыйлар. Бар, инде син дә йоклап ал», – дия кебек иде.
Баланы Кама буендагы йортта көттеләр. Сембердән әби белән бабай, берничә көн алдан килеп, өйне җылыттылар, мунча яктылар, чәчәкләргә мул итеп су сиптеләр. Талия яраткан шулпалы бәлешне пешерергә әзерләнделәр. Авылдагы әбисенең дә сынатасы килмәде. Бала өчен үзе сырган атлас юрганын, киезен, мамык мендәрен, үзе пешергән чәкчәк, бавырсакларын һәм каклаган казын да кушып, такси белән килеп тә җитте. Каршысына каударланып чыккан кода белән кодагыйны күргәч, аның йөзеннән сибелгән шатлык нурлары бөтен Кама буен яктыга күмәрлек иде шикелле.
– Аллага шөкер, сезнең дә килгәнегезне ишеткәч, сөенечем эчемә сыймады. Кияүне дә борчып тормыйча гына, икесенә дә суприз ясыйсым килеп, туры монда килдем. Беренче оныгымны сезнең белән бергәләп каршылыйсым бик тә килде. Өйләнешкән көннәреннән үк кызымны зурлаганыгыз өчен Раббым үзегезне дә зурласын!
Машинадан алган бүләк, күчтәнәчләрне күреп:
– И-и, кодагый җаным, син бигрәк зурдан купкансың ич, рәхмәт төшкере! Каклаган казыңны күргәч, киявең егылып китмәсә ярый инде... – дип, кода әйтә башлауга, кодагый, аны бүлдереп: –  Чыннан да, Ахиярымның болай ук яраткан ризыгын белмим мин. Аның белән корсаклы чагында, каклаган каз дисәләр дә, шундук авызымнан сулар килерие, ул гынамы, калтырана ук башлыйыем. Тугыз ай буена ашадым мин каклаган казны. Әтәләре бетә-бетешкә табып кына торды. Бәрәңге белән каклаган каз ашап, артыннан кара әпәй белән биш-алты чынаяк куе сөтле чәйне эчеп кәк итеп йөри торганыем. И-и, безнең дә барые бит яшь чаклар... Хәзер менә, Аллага шөкер, оныкларыбызны көтеп алабыз.
Күп тә үтмәде, өзлексез машина кычкыртуын ишетеп, кода-кодагыйлар какказау капка ачарга йөгерделәр. Машинадан бала күтәреп, авызын колагына кадәр ерган Ахияр чыкты.
– Әтәй, ата хакы зур булса да, шөкер, син инде күп оныкларыңны беренче булып кулыңа алган кеше. Мин бүген улымны түземсезлек белән беренче оныгын көткән дәү әнисенә бирим әле! – диде ул тантана белән.
Шәргыя куенындагы оныгыннан күзләрен дә ала алмыйча, үз гомерендә беренче мәртәбә иң бәхетле мизгелләрен кичерде. «Йа Ходаем! Сабыемны да рәхмәтеңнән ташлама!» – дип, мөлдерәмә тулы шатлык яшьләренә ирек куйды. Кодалары үзен кочаклап алганнан соң гына, бисмилласын әйтеп, оныгын кода кулына тапшырды. Šйгә алып кереп үз караватына салгач, аны бишәүләп сырып алдылар һәм һәркайсы, балага карап, үзенчә, тын гына уйга калды. Беренче булып кодагый сүз башлады:
– Рәхмәт, Талия, үзем өч бала тудырып, үземә ник берсе охшасын. Бары да әтиләре төсле: озынча йөзле, кап-кара чәчле, шомырт кара күзле булдылар. Ә бу бала, сөбханалла, күзем тимәсен, миңа охшап, түгәрәк йөзле, зәңгәр күзле булган дип әйтимме?
– Әнәй, чәчләре бөдрә, ияге безнең малайныкы төсле матур гына батып торган туганнар да булмады микән безнең нәселдә? – дип сорап куйды Ахияр.
– И-и, улым, кем хәтерләп бетергән инде аны. Ә-ә-ә, сеңлең Мәсхүдәнең улы бөдрә чәчле бит. Димәк, Булатыбыз безнең якка тарткан, балакаем.
– Мәсхүдәнең ире үзе бөдрә чәчле бит,  – диде Ахияр.
– Бишектәге бала әле бишкә төрләнә, диләр. Мин үзем дә түгәрәк йөзле, зәңгәргә охшаганрак яшькелт күзле бит. Бәлки әле ул минем якка да тарткандыр, – дип, Талия сүзсез генә уйга калган әнисенә борылды.
– Әни, Булатны бүген әнкәй белән бергәләп, сез коендырырсыз инде, яме. Мин карап, өйрәнеп торырмын, үзем тотынырга куркам әле, –диде.
– Кара син аны, читтән карап торып кына өйрәнмәкче. Үзең катнашмый өйрәнеп булмый аны. Бүген минем белән, ә иртәгә кайнанаң белән бергә коендырырсыз. Миңа иртүк китәргә кирәк. Өйдә күрше Зөлкамал карчыкны гына калдырганыем, – дип, Шәргыя эшне үзенә кирәгенчә җайларга уйлады.
Мунчага кереп бикләнүгә үк Шәргыянең беренче соравы болай булды:
– Кызым, кияүнең Касыймны күргәне бармы?
– Анык кына әйтә алмыйм шул, әни... Нигә алай дип сорыйсың?
– Балаң кемгә охшаган, дип уйлыйсың? Кияү шикләнгән төсле күренде миңа. Әллә инде, балакаем...
– Син дә йөрәгемне бозма инде, ичмаса. Шикле шикләнер, чикмәнен бөркәнер, дигәндәй, әллә ниләр юрап утырма әле монда...
– Юраганым юш кына килә күрмәсен инде берүк. Кияүне бигрәкләр дә яратканыем шул. Кодалар да сокланып туя алмаслык кешеләр бит. Шөкерләр итеп кенә яшисе урынга, нишләпләр генә ялгышып киттең икән соң, балакаем?
– И-и, әни, кияүгә чыгып, Касыймны ташласаң, риза-бәхил түгел дип баштук кем әйтте – син! Нәчәлник хатыннарының күбесе сөяркә тоталар икән, дип тукып торучы да син түгелме соң?! Онытмагансыңдыр әле, унтугыз яшемдә үк, Касыйм абый сиңа өй салып бирергә вәгъдә биргәч, ашка чакырганнарые дип, безне кич буена ялгыз калдырып чыгып киткән әни кеше – син түгелме соң? Бабаем исән булган булса, янымнан кич буена түгел, бер минутка да китмәгән булырые. Каян килгән ул сиңа шулкадәр акчага, байлыкка хирыслык? Инде ул чир миңа да йокты бугай... Ә менә үзең хәзер мине гаепләргә маташасың...
 
***
Булат, әнисен сөендереп, күзгә күренеп үсте, матурайды. Ана булу бәхетенә ирешкән Талия көннәр буе улы белән мәш килде: нарасыен берсеннән-берсе назлырак сүзләр белән иркәләде, шаярды, көлде. Елый башласа, әниләргә генә хас булганча тәмләп кенә ачуланган булды. Их, күңеленең бер читен кара мәче тырнагандай тырнап торучы шиге дә булмаса... Ахияры да бу араларда салкыная төшкән күк шул. Эше дә бик авыр: соңгы вакытта заказлар да юк, ди, эш тә юк, ди. Салымнар артканнан-арта бара, эшчеләрнең дә ризасызлыгы үскәннән-үсә, дип борчыла ул. Каян килеп настроение булсын... «Болай да җитди кеше, өстәвенә, төннәр буе докторлык эше белән утыра, чыдаган башына рәхмәт инде», – дип, үзен-үзе юатып та куя Талия. Әмма өйдә бала мәшәкате арта барса да, иренә булган игътибарын һич киметмәде ул. Ризыкларны да тәмлерәк итеп, төрләндеребрәк әзерләргә тырышты. Кайбер көннәрне аяктан егылырлык булып арыса да, чыраена чыгармады, зарланмады, түзде, ярдәм сорамады.
 
***
Беркөнне, һич уйламаганда, Ахияр Талиянең өстенә әйтерсең лә боздай салкын су койды – яңалык әйтеп ташлады:
– Бу якшәмбедә фирмагыздан сезне котларга килергә җыеналар, – диде ул. Безне, димәде, сезне, диде. – «Сәгать уникеләргә килеп җитегез, су коенырсыз, чын авыл мунчасында парланырсыз, рәхәтләнеп ял итеп китәрсез», – дип чакырдым. Булат та исәйде, матурайды, хәзер аны кемгә дә күрсәтергә була. Минем заводтан соңрак килерләр, Алла боерса...
Бу хәбәрдән Талия тәмам каушап калды.
– Ничек – «сезне»? Кемне – «сезне»? – диде ул, сагаеп.
– Булат белән сине инде, билгеле...
«Ә нигә «безне» дип әйтмисең?» – дип сорарга бик талпынса да, дәшмәде Талия, авызына су капты.
Ниһаять, якшәмбе җитте. Килделәр. Касыйм, Тамара, хәзерге сәркатип Света балага затлы төргәкләргә төрелгән кыйммәтле уенчыклар бүләк иттеләр. Талиягә, ял акчасы итеп, илле мең сум акча да китергәннәр.
– Бик зур акча бит бу... Ул үзе шактый ким көтә иде, – дип куйды Ахияр.
– Аның электән калган акчалары да барые, – диде хисапчы Тамара, ә үзе тиз генә директорга карап алды. Аннан өчесе дә читтәрәк торган бала арбасын сырып алдылар. Бәби кунакларның әле берсенә, әле икенчесенә, зәңгәр күзләрен җемелдәтеп, елмая башлады. Бераздан исә кычкырып ук көлеп җибәрмәсенме малаең! Кунакларны тәмам әсир итте бит, әй, боларга сүз әйтергә дә форсат бирмичә, тыпырдап торган аяклары белән кагылып киткән уенчыкларның чылтырауларына кушылып, чыркылдый да чыркылдый гына бит...
– И-и, улым, син бүген бигрәкләр дә арттырасың әле, күз тияр дип тә тормыйсың. Матур апайларны күрдем, дип куанасың инде, име, егет кеше шул син. Көннәр буе диярлек берүзең шул. Әтиең – эштә, әниеңнең йорт мәшәкатьләре исәпсез. – Шулай дип, Талия килешле генә итеп Ахиярына карап алды.
Гадәттә, бәби котларга килүчеләр мондый вакытта: «Кемгә охшаган?», «Кай җире кемнеке?» – дип шау-шу килеп алалар. Гаҗәп, бүген андый хәл булмады, әмма дә барыбер «Сөбханалла!»ны күп әйттеләр, билгеле. «Сертотмас» Тамара исә берничә мәртәбә әле Булатка, әле директорына мәгънәле генә карап алгалады. Ә Света, астан гына, Тамараның касыгына тагын да мәгънәлерәк итеп төртеп куйды. Беренче булып баланы Тамара кулына алды, мактый-мактый сөйде. Шулвакыт кызык хәл булды. Касыйм балага каршы басып, иреннәре белән чөңгерә башлады. Ә сабыйның куллары Касыймның күзлегенә кагылды, һәм күзлек җиргә очты. Бу хәлдән күңеле тулышкан ир яшьле күзләрен яшерә алмады. Беркавемнән сабыйның куллары тагын аңа таба сузылды. Бу юлы баланы кулларына алмыйча булдыра алмады Касыйм. Йа Раббым, бер-берсенә карап торган зәп-зәңгәр күзләр, түгәрәк йөз, матур гына батып торган иякләр... Болар гына җитмәгән – икесендә дә бөдрә чәч... Әле генә Тамара кулында очынып торган малай инде хәзер Касыймның күкрәгенә сеңеп беткән диярлек, тыныч кына тик ята. Ниләр уйлап ята икән бу, ә?
Хәер, озакламый анысы да билгеле булды: ирнең күкрәген, кендек турын, бар вөҗүден рәхәт җылытып, кайнар агым җәелде. Һай, яңа туган үз сабыеңның гөнаһсыз-илаһи вә газиз исеннән дә ләззәтлерәк ни бар икән тагын бу җиһанда, йә?! Касыйм баланы яратып күкрәгенә кысты. Бу хәлдән каушап калган Талия тиз генә:
– Касыйм Кадыйрович, бирегез әле үземә, арыгандыр инде, балакаем, – дип, кабаланып, улын кулларына алды. Әле ярый бу минутларда яннарында Ахияр юк иде. Ни вакытта киткән ул?
Бераздан хуҗа кунакларны аллы-гөлле чәчәк түтәлләре уратып алган мәйданчыкта көйләнгән өстәлгә чакырды. Табындагы сый гаять мулдан иде. Әмма элек Талия пешергән тәмле ризыкларны ашап туя алмаган Касыймның тамагыннан бүген бер тәгам ризык үтмәде. Күңеле дә күтәрелмәде.
Котлавының да сүзе сүзгә ятмады, өчле-тугызлы гына килеп чыкты. Ул тизрәк китү ягын карады.
Кунакларның тиз китүенә хуҗа да канәгать калды.
– Мин бераз үз эшләрем белән утырыйм әле. Бала йоклаганда син дә ял итеп ал, – дип, өйгә кереп үк китте.
Саф һавада бала изрәп йоклый. Тик менә әнисе генә җанын талкыган борчулы уйлар өермәсеннән арына алмады. Кунаклары белән бергә булган вакытның һәр мизгелен күз алдыннан уздырды ул. Касыймның: «Чакыруыгызга зур рәхмәт», – дип китүе аны үтә дә шикле уйга салды. «Димәк ки, Ахияр абый үзе чакырган булып чыга түгелме соң? Ә ни өчен, нинди максат белән?»
Төнге уникеләрдә бала имезергә уянган Талия, янында ире юклыгын күреп, аптырап калды. Коридорга төшкән ут шәүләсен күргәч кенә: «Әле һаман язып утыра икән», – дип уйлап, тынычлана төште. Шулай да янына кереп чыгасы итте. Ишекне ачуга, ут яктысында, кәнәфиендә утырган җирендә йоклап киткән ирен күреп, жәлләп тә куйды. Күзе, ихтыярсыздан, өстәлгә төште. Анда Булат белән кызы Гөлнараның бер айлык вакытларында төшерелгән фоторәсемнәре ята. Талия тагын күңелсез уйларга уралып, ничек килеп керсә, шулай әкрен генә, аяк очларына гына басып чыгып китте. Шул көннән башлап Ахияр йокы бүлмәсенә кермәс булды. Эшеннән дә соңарып кына кайта башлады. Кайтуына, Камада су коенып ала. Аннан тиз генә кичке ашын капкалый да, кабинетына кереп, фәнни эшенә утыра.
Электәгечә өйгә шатланып кайтып керүләр, хатыны пешергән ризыкларны мактый-мактый тәмләп ашап, көлешә-көлешә сөйләшеп утырулар... Кая китте ул бәхетле чаклар?! Матур төш шикелле генә калдылар түгелме соң?
Моңарчы бәхетле-тату гына барган тормыш, Касыймнар килеп киткәннән соң, икесе өчен дә тоташ газапка әйләнде. Тиздән, бик тиздән икесе өчен дә авыр сөйләшү булачагын да, араларында кара мәче булып сөекле баласы ятканын да чамалый иде Талия.
Көннәрдән бер көнне Ахияр эштән иртәрәк кайтты һәм, хатынын каршысына утыртып, сүз башлады:
– Талия, минем сезгә салкынаюымның сәбәбен ачыкларга теләмисеңме?
– Төп хезмәтең дә авыр, аның өстенә, җитмәсә, нинди зур фәнни эшең бар, сине борчыйсым килми. Үз җаең белән, вакыты җиткәч, үзең аңлатырсың әле, – дигән булды хатыны.
– Мин иртәгә эш буенча Самарага китәм. Аннан туры Мәскәүгә очачакмын. Кайчан кайтып җитүем дә билгесез. Юлга чыкканчы, берничә соравыма җавап ишетәсем килә. Талия, син кайчаннан бирле ике тормыш белән яшисең?
– Ахияр абый, мин бер генә, – Талиянең тавышы калтыранып китте, – син корган тормышта гына яшим бит.
– Мәгәр алай булса, нигә бала минеке түгел?
Талия өчен авырдан-авыр, иң авыр, хәтта дәһшәтле, әмма күптән көтелгән сорау иде бу. Бөтен тәне эсселе-суыклы булып китте. Чәч төпләреннән башлап бармак очларына кадәр кызыша башлады. «Нишләргә? Ничек җавап бирергә? Җылап җибәрмәсәм генә ярарые, сабырлык бир, бер Аллам!» – дип теләде ул.
– Касыйм безгә килгәч тә, баланы күрү белән, үз баласы икәнен шундук таныды бит, – дип, һөҗүмен дәвам итте ир. – Үзең дә күреп тордың. Светаның Тамарага ни өчен төртеп куйганын да күрдең... Мәгәр син: «Юк, ялгышасың»,  – дип расларга телисең икән (мин моңа шат кына булырыем), һәммәсен дә ДНК анализы аркылы ачыкларга мөмкин. Әгәр дә син риза булсаң, безнең веналардан алынган кан ДНК анализы өчен Мәскәүгә җибәрелә. Мәгәр син каршы булсаң, мин бу анализны ясатуга фәкать суд аркылы гына ирешә алам. Уйла, кайсын сайлыйсың?
Талия телсез калды. Әле аның мондый ДНК дигән анализлар турында ишеткәне дә юк иде. Бер мизгелдә кеп-кечкенә нарасыеның кан тамырына энә белән керүләрен, үзенең суд каршында басып торуларын күз алдыннан уздырып, әле агарды, әле күгәрде ул. Шулчак бала уянып тавыш бирмәсә, кем белә, нинди карарга килгән булырые...
– Баланы беразга имезми тор, җанны тынычландыра торган тамчыларны күбрәк тамыз да, кайнаган җылымса су белән эчеп җибәр. Аннары бал белән сөтле чәй эчеп куй, миңа да яса, Булатны минем белән калдыр, үзең ничек тә тынычланырга тырыш, – диде Ахияр, ниһаять, тавышын йомшарта төшеп.
– Минем кичке ашка дип пешергән пылавым бар, бәлки, ашап та алырсың. – Талиянең дә күңеленә бераз җылы йөгерде, ул улын үз кулына алмакчы булды.
– Пылауны үзеңә дә сал, син аны тәмле итеп әзерлисең, аша тынычлап кына. Ир балага ир кеше кулын тоеп яту кирәктер дә инде ул... Тыныч кына ята бит әле, җыларга да исәбе юк шикелле...
Иренең балага да, үзенә дә йомшарып, игътибарлы булып китүе, үлән тамчыларына караганда, шаять, мең мәртәбә шифалырак булгандыр.
Сүзсез генә шактый озаклап ашадылар. Аш артыннан кайнар чәй эчтеләр. Ир белән хатын арасындагы бу уңайсыз, авыр тынлыкны ара-тирә гөнаһсыз сабый гына: «ү-ә-ә-ү-ә-ә», «гы-гы-гы» дип үз телендә бозгалап куя иде...
Иртәгесен Ахияр аларны, үзе югында яшәргә җайлырак булыр дип, Казандагы фатирына алып кайтты. Әмма киткәндә:
– Мин кайтканчы ныгытып уйла! Касыйм белән дә сөйләш. Мәгәр, шикләнеп, баладан баш тарта икән, ул да ДНК анализын ясата ала. Аның мөмкинлеге миңа караганда күпкә зур. Әгәр дә бала аныкы икән, мин бу хыянәтеңне күтәрә алмаячакмын. Акча шкафта, кирәгеңә тот, аптырап ятма, – диде дә, үпмичә генә саубуллашып, чыгып та китте.
Самарада ул Хәмитләрдә тукталды. Беренче кичне үк: «Урам әйләнеп керик әле», – дигән булып чыгып киткән ирләрне көтә-көтә, Зария тәмам борчуга төште.
Ахияр хатынының ике тормыш белән яшәвен, өзелеп көтеп алган тәүге малаеның да сөяркәдән булуын әйткәч, Хәмит үз колакларына үзе ышанмады:
– Юк, юк! – диде ул өздереп. – Мөмкин түгел! Хаталанмыйсың микән? Көнләшүдән генә түгелме?
– Һай, шулай гына булсае да бит. Юк шул, үзең беләсең бит инде, мин бервакытта да шикләнүдән генә нәтиҗә ясый торган кеше түгел.
– Шулай да, бик ашыкмале син... Кырт кисмә!
– Башта Ходаем, иң газиз кызым белән сөйгәнемне салкын гүргә салып, ачы хәсрәтен биреп сынады. Инде бераз тынычлана төшеп, бу хатынымның сөяркәсеннән туган баласын минем кулларыма салып сынавы нигә кирәк булды икән? Озак уйландым инде мин бу турыда, җавабын да таптым шикелле. Күрдем дә – гашыйк булдым, дип кенә кабаланып өйләнергә унсигез яшьлек егет түгел, кырыкны тутырып килүче ир ләбаса. Җиде кат үлчәгәч кенә кисәргә кирәклекне, кем-кем, мин дә белмәгәч... Талиягә мин бүтән ышана алмыйм. Ышанычын югалткан хатын белән яшәү – ул инде тормыш түгел, үзеңне күрәләтә тәмуг газапларына салу гына...
Соңгы салам бөртегенә тотынуын чамаласа да, түзмәде Хәмит, әйтә куйды:
– Яратасың бит син аны. Яратасың!
– Шул яратуым хакына гафу итәм икән, бу инде минем сынуым булачак. Сәриям белән Гөлнара кызым мине гафу итмәячәк. – Ахиярның тавышы калтыранып китте. Үзе өчен кадерле булган бу исемнәрне телгә алуы авыр иде аңа, бик тә авыр иде. – Гомерем буе ул изге җаннарның бәддогасына дучар булырга теләмим. Читен миңа, Хәмит, бик тә читен... Йөрәкне бернишләтеп тә булмый икән шул, яраттым бит, Хәмит, яраттым, сиңа рәхмәтләр укый-укый яраттым. Авырга узганнан соң хәтта Сәриямә тиңләштерә башлаганыем бит, җүләр, – дип, йөзе буйлап тәгәрәп төшкән күз яшьләрен сөртеп алды ул.
Хәмиткә бу сүзләрне тыңлап тору, бигрәк тә Талиянең бер ир дә гафу итә алмаслык хыянәте турында ишетү авыр, иллә дә читен, һай, читен булды. Ләкин бу мәлдә ул янә шунысын да бик ачык аңлады: үзенә якын бу ике җанны элек ничек итеп димче һәм шаһит сыйфатында җиңел генә кавыштырган булса, хәзер инде эшне зур фаҗигагә җиткермичә генә, артык катлауландырмыйча аларның аерылышуларына ярдәм итү дә аның өстенә төшәчәк.
 
***
Хәмит, бер атналык ял алып, авыру әнисенең хәлен белеп килергә тиеш иде. Ахиярны Мәскәүгә озатуга, машинасын кабызып, туган авылына юл тотты. Юл уңаеннан Талиягә керде.
– Кем дип торам, и-и, минем канатсыз фәрештәм икән, – диде Талия, аның килүенә шатланып. – Ахияр абый Самарага киткәние, сезгә кермәдеме?
– Минем авылга кайтыш, әнинең хәле әйбәт түгел. Сезне дә авылга апкитмәкче булам. Ахияр әле бер атнасыз да кайтмас. Хәзер миңа кимендә бер сәгать йоклап алырга кирәк. Булатыбыз кайда соң әле? Күрәсем килә үзен.
– Ул лоджиядә йоклый.
– Ярый, алайса, машина сезнең тәрәзә каршында, бераз күз салгала, яме. Сөйләшәсе сүзләр байтак, әмма соңрак.
Талия, ни дияргә дә белмичә, сәерсенеп калды. «Нәрсә булса да, җүнлегә түгелдер бу. Хәмит ниндидер шомлы хәбәр алып килмәде микән», – дип тә уйлап куйды. Шулай да, авылга кайтасы килә иде аның. «Ахияр өйдә югында бигрәк әйбәт булыр», – дип, кирәк әйберләрен хәстәрләп тә куйды.
Хәмит сүзне каян башлап җибәрергә дип интегеп утырганда, ачык лоджиядән бала елаган тавыш ишетелде. Аңа кушылып, үч иткәндәй, аш бүлмәсендә чәйнек тә сызгырып җибәрде.
– Бар әле, Хәмит, арбасында килеш кенә Булатны аш бүлмәсенә алып кил. Киткәнче бераз ашап-эчеп алырбыз, – диде Талия.
Үзе янына ят абыйның килеп басканын күреп, бала елавыннан туктады. Хәмит аңа карап-карап торды да: «Ахияр ниемә дип, коточкыч зур акчалар түгеп, ДНК ясарга уйлый икән? Кемнеке икәнлеге болай да күренеп тора бит инде...» – дигән уйдан туганы өчен җаны телгәләнде. Аннары Талия ишетерлек итеп: «Сөбханалла! Күз тимәсен, бигрәкләр дә матур егет икәнсең!» – дип куйды. Ана кешенең күңеленә бик хуш килде бу сүзләр. Ә хуш килмәслекләре алда иде әле...
– Их, Талия, мин сиңа ничек ышанганыем бит... – дип, ниһаять, Хәмит күңелендә җыелганын чыгара башлады. – Ә син болай да коточкыч хәсрәт кичергән Ахияр абыйга бер ир дә күтәрә алмый торган өр-яңа ачылардан-ачы хәсрәт ясагансың. Ә мине нинди хәлдә калдырдың?
Бу сүзләрдән соң Талия бер кызарды, бер агарды, тик тел тибрәтеп сүз әйтерлек көч тапмады. Ахиярның үзенә биргән бәясен ишеткәч кенә телгә килде ул.
– Юк, Хәмит, дөрес түгел, кияүгә чыккач бер мәртәбә, бары бер мәртәбә генә ялгыштым. Ул Ахияр абый Ульянга киткән көн, утызынчы август, мөстәкыйльлек алуны бәйрәм иткән көн иде. Шуннан шул, бәйрәмнән соң үз фатирыма кайтып кундым. Тәрәзәдә ут барын күреп, соң гына Касыйм абый килеп керде. Күрәчәгем булгандыр инде, каршы торырга көчем җитмәде. Ник кенә бардым шул мөстәкыйльлек бәйрәменә?..
– И, Талия, причем монда мөстәкыйльлек бәйрәме, үз мөстәкыйльлегеңне саклый алмагач...
Түзмәде хатын, мөлдерәмә тулган күңеленә ирек куеп, елап җибәрде.
– Җә инде, җә, хәзер безгә юлга кузгалырга вакыт. Син, шулай да, кая киткәнеңне әйтеп язу калдыр Ахиярга. Ул минем монда керәсемне белмәде. Бәлки әле, гафу итеп, сезне кайтып та алыр, кем белгән... Ярата бит ул сине... Ишетәсеңме? Я-ра-та...
Талия бераз уйланып торды да, кәгазь-каләм алып, яза башлады. Әмма бетмәс-төкәнмәс күз яшьләре, коеп яуган яңгыр төсле туктый алмый, өзлексез акты да акты. Каләм карасы белән түгел, күз яшьләре белән язылган хат иде бу... Берничә сүзгә сыеп беткән, әмма бер йөрәккә сыеп бетә алмаслык коточкыч фаҗига ята иде бу хатта...
«Ахияр абый!
Без әни янына авылга киттек. Сиңа барысы өчен дә рәхмәт, зур р-ә-х-м-ә-т! Гафу итмәсеңне беләм, шуңа күрә сорамыйм да. Тик мин син уйлаганча ук бозык кеше түгел...
Соңгы сәламем белән, Талия».
 
***
Кызы белән оныгын күрү шатлыгы эченә сыймады Шәргыянең. Иртә таңнан кичкә кадәр, ару-талуны белмичә (аягы җиргә тимәде!), пешеренде-төшеренде, чәйгә чакырылмаган күрше-күлән, туган-тумача калмады. Кая гына барса да – көтү куамы, кибеткә төшәме, сөт тапшырамы – телендә гел оныгы булды, аны мактап бетерә алмады.
Талия үз хәсрәтен әнисенә сөйләргә базмады. Аның бу чиксез бәхетле көннәрен кара болыт каплавын теләмәде. Көтмәгәндә йөрәгенә кара кайгы салып, әнисенең кояштай балкып торган йөзен саргайтасы килмәде. Авылда болай да кешенең төрлесе бар: көнчесе дә, гайбәтчесе дә хәттин ашкан. «Шәргыянең бүресе улый... Кызы турында төрле гайбәт таралганда койрыгын кысып кына йөргәние, хәзер тәмам әллә кем булды. Көн дә кунак җыя. Тоташка оныгы белән мактануыннан гарык булырсың, билләһи», – дип, әнисенең зарыгып көтеп алган шушы бәхетен дә күпсенүчеләр табылды.
Талия берьялгызы гына эчтән янды, көйде, шулай да, өметсез шайтан дигәндәй, үзе көн дә Ахиярдан хәбәр көтте. Кызының моңсуланып киткән йөзен күреп, ана да шөбһәләнми калмады анысы. Әмма тупырдап торган оныгын күрүгә, аның «ә-гъе», «әвбе»ләрен ишетүгә, шик-шөбһәләре шунда ук төпсез чиләктән аккан су кебек юкка чыга иде.
Августның урталары якынлашып килә. Көннәр шулкадәрле дә күркәм-матур, кояшлы тора. Кыска гына вакытлы яңгырлар юл тузанын басып, агачларны юып, һаваны сафландырып җибәрә. Көзнең якынлашып килүен белдергән бер генә чалым да күренми әле. Авыл табигатенең үзенә бертөрле гүзәллеге Кама буйларын, андагы чәчәкле сихри бакчаны, мунча кыегына оялаган пар күгәрченнәрнең чөкердәшкән-гөрләшкән, үбешкән вакытларын Ахияр белән бергәләп карарга яратуларын торган саен Талиянең исенә ешрак төшерә. Андагы ике катлы йортның кояшлы бүлмәләрендә, аерата корсаклы чагында, гел кадер-хөрмәттә булып, ханбикәләрчә генә йөргән көннәрен үзәкләре өзелеп сагына ул...
Шулай бер кичне, эче пошуына тәмам чыдый алмыйча, ул ишегалдына чыкты, рәшәткә буендагы эскәмиягә килеп утырды. Битләрен назлап тын гына җил исте. Җанына рәхәт төнге авылның саф һавасыннан күңеле хушланып китте Талиянең.
Авыл тып-тын. Көне буе эшләп арыган халык изрәп йоклыйдыр. Тик бик еракта, авылның теге башында ук булса кирәк, бер эт өргәләп куя, ни җитмидер... Абзардан кырт-кырт итеп сыер күшәгәне ишетелә. Бу авазлар төннең тынлыгын һич тә бозмыйлар, киресенчә, тагын да тирәнәйтәләр генә  төсле. Әнә, түбән очта, илаһи тынлыкны ертып, кемдер гармун уйнап җибәрде. Бераздан аңа җыр кушылды, сүзләре әлегә аңлашылмый. Җыр якыная барган саен, сүзләре дә ачыклана төште:
 
Ялгыз каеннардан ялгыз
Иттең бит, җаныкаем.
Кем өчен моңлана ул? Ялгыз калуында кемне гаепли? Шул «җаныкаем»ның өй түреннән җырлап үтеп йөрәген басамы? «Ә миңа соң нишләргә кала?» – дип, түзә алмыйча, ачыргаланып елап җибәрде Талия. «Сабыр ит, күтәрелеп миңа кара, мин дә гомерем буе ялгыз йөзәм бит. Елаганыңны ишетеп, сиңа иптәш булыйм дип, кара болытны куып җибәрдем әле менә, йөзеңә генә түгел, күңеленә дә яктылык сибим әле бер», дигәндәй, күктә түп-түгәрәк тулган ай пәйда булды. Әгәр сукмакта энә ятса, ул да күренерлек бу яктылыкка таң калып, Талия күккә бакты. Күзләре чагылудан куллары белән битен каплап, күз яшьләрен сөртеп алды. Чыннан да, тынычланып та китте шикелле. Чү! Колагына машина тавышы ишетелде түгелме соң? Әйе, әйе, машина! Тыкрыктан алар урамына керде бугай. Әйе шул! Менә капка турына килеп тә туктады... Кем булыр икән бу, әй?! Талия хәтта, үзен-үзе белешмичә, «Ахияр абый, җаным!» – дип кычкырып, капкага ташланды, калтыранган куллары белән капка биген ача алмыйча азапланды. Ә үзе: «Хәзер, хәзер, Ахияр абый, хәзер ачам!» – дип тәкрарлавын дәвам итте. Ниһаять, капка ачылды, Талия баскан урынында тораташтай катып калды. Каршысында авызын колагына кадәр җиткереп елмаеп, күңеле күтәренке чакларда гына шигырь юллары белән сөйләшергә ярата торган Касыйм берни булмагандай басып тора, ә үзе, бар дөньяны яңгыратып, такмаклый:
 
Йөрәгемнең януларын
Сизсәң дә, сизмәсәң дә,
Ятларга калдыраммы соң?!
Сөйсәң дә, сөймәсәң дә.
Син минеке, үземнеке,
Сөйсәң дә, сөймәсәң дә!
Шулай диде дә бу, аптырап калган Талиясен кайнар кочагына кысты. Шундый итеп кысты, хәтта сөйгәненең җан авазы белән ыңгырашып җибәрүе дә каяндыр кысылып кына чыккандай булды.
– Улым ни хәлдә? Авырмыймы, үсәме? Һаман да шулай матурмы?
Әмма Талия дәшмәде.
Җавап ишетелмәгәч тә аптырап тормады Касыйм, гадәттәгечә көр тавышы белән бөтен ишегалдын яңгыратты:
– Син нәрсә, үпкәләдәңме әллә? Тиз генә кайталмадым шул, эшләрем күбәеп китте бит. Ә син Ахиярны түгел, мине көтәргә тиешиең ләбаса.
– Мин берни дә аңламыйм. Ахияр абый әллә сиңа да барып життеме? – дип, Талия дә, ниһаять, авыз ачып сүз әйтә алды.
– Ник, Хәмит берни дә әйтмәдемени?
– Нәрсә әйтергә тиеш иде соң ул?
– Сиңа килгәнче, ул бит башта миндә булды. Ахиярның Самарада сөйләгәннәрен барын да миңа сөйләде.
– Ә миңа, ни өчендер, бу турыда берни дә әйтмәде ул. Касыйм абый, син монда улыңны күрер өчен генә кайттыңмы?
Ишегалдындагы машина тавышына сискәнеп уянган Шәргыя, кунакны күргәч, үз күзләренә ышанмыйча: «Бә-тәч, бу ни бу, өнемме соң, әллә төшемме?» – диюдән битәр берни дә әйтә алмыйча ык-мык килеп, әрле-бирле йөренде.
– Әни, тынычлан әле, яме. Лутчы чәеңне куеп җибәр. Болай син агу ашаган таракан шикелле иңке-тиңке киләсең, соңрак барын да аңларсың, – дип, ике арада туган киеренкелекне көлке-шаяруга борып җибәрмәкче булды Талия.
– Ни-нәрсәдер дип шикләнгәнием шул аны... И, бала, бала... Тагы ниләр күрәселәрем, ишетәселәрем бар икән... Йа Ходаем, рәхмәтеңнән ташлама инде берүк...
Касыймның бала арбасы янында улына йотлыгып-йотлыгып карап, аның уянуын түземсезлек белән көткәнен сизгәндәй, Булат, әле имү вакыты җитмәсә дә, тыпырдап уянып китте. Кулларын Касыймга таба сузып, «Нәрсә карап торасың, ал инде мине», – дигән сыман, аякларын терәп гәүдәсен күтәрмәкче булды. Әти кеше аны кулларына алып, бөдрә чәчләреннән, кечкенә генә булып чокырланып торган иякләреннән үбә башлады. Ә нәние, әтисенең һәр үбүенә елмаеп туя алмагандай, елмая да елмая. «И, улкаем, Ходаемның бүләге бит син миңа! Ачынып үкенгәннәремне ишеткән бит ул, Ходаем, мең шөкер аңа! Ниемә хаҗәт ул безгә ДНКлар, име, улым? Беренче күрүемдә үк таныдым ич мин сине, кадерлем. Чүт кенә: «Улым, бәгьрем», – дип кычкырып җибәрмәдем ул чакта да... Ә син, балакаем: «Күрегез, ул бит минем әтием, аның күзләре тулы яшь, сез дә күрегез әтиемнең күз яшьләрен», – дигән сыман, күзлегемне алдың да аттың. Хәмит абыең килгәнче ниләр генә уйлап бетермәдем мин... – Ир әнә шулай, улының күзләренә карап, аңа эч серен ачты. Аннан ул баланы әнисенә бирде:
– Бу чибәр егет ашап алсын, ә үзең мине тыңла. Без тиздән Канададагы Квебек дигән шәһәргә барып урнашачакбыз. Анда минем Зиновий исемле яһуд дустым эшли. Ул мине үзе дә күптәннән чакыра иде инде. Мәскәүдә очрашып сөйләштек, мин аңа ике фатир табып куярга куштым, берсе сезнең өчен, Алла боерса. Фирмадагы капиталның алтмыш биш проценты минеке, урынбасарларымның иң ышанычлысы Соловьев белән эш итәм. Баш бухгалтер кайбер операцияләрне эшләде инде. Сиңа бер дә куркып торасы юк, телең бар, бергә-бергә эшләрбез. Ахиярныкыннан да яхшырак тормышта яшәрсең әле, менә күрерсең. Анда салымнар бермә-бер аз, бизнесменнарга, аерата читтән килгәннәргә, дәүләт үзе ярдәм итә. Тел өйрәнү өчен акчаны да дәүләт ел буе үзе түли икән. Шул акчага полный яшәп була, хәтта бер мәртәбә туган илеңә кайтып килергә дә җитә, ди. Үзләре белән өлкән яшьтәге әти-әниләрен алып килсәләр, аларга пособиеләр дә каралган, ди. Анда кешенең кадере зур икән шул, бездә генә бит ул кешене фәкать талау чыганагы итеп кенә күрәләр. Шәргыя апа, син алай борчылма әле, бик сагынсаң, бик саргайсаң, түзәр хәлең калмаса, чакыртырбыз Донбасска дигәндәй, безгә килеп, рәхәтләнеп торып китәрсең. Фирма белән дә эшне дәвам итәчәкмен, шулай булгач, үзебез дә кайтып йөрербез. Талия, сиңа ирең белән аерылышуны ничек тә тизләтергә кирәк булачак, икең дә риза булганда, аны тиз хәл итәләр. Миңа иртәгә, өч-дүрт көнгә, Мәскәүгә китәргә кирәк. Хәзергә сез монда калып торыгыз. Мәскәүдән кайтуга, сезне үзем килеп алырмын.
Бу сүзләрдән соң, читтәрәк утырган Шәргыянең күзләрен яшь томалады. Кызын чит-ят илләргә җибәрергә ризалашса да (риза булмый нишләсен инде), күңелендәге ниндидер шомлы тынгысызлык күз яшьләре белән генә чыгып бетә алмады. Йөрәген әрнетеп торган бу шом төн буена да үтмәде. Әллә инде ана күңеле нидер сизендеме?..
Иртәгесен Касыйм чыгып киткәч, бала, алганны-салганны да белмичә, үксеп-үксеп еларга тотынды. Йокы вакыты җитеп йокламады, имү вакыты җитеп иммәде. Баланың туктый алмыйча үксеп елавы Шәргыянең болай да әрнеп сулкылдаган йөрәгенә шом өстенә шом гына өстәде...
 
***
Касыйм киткәннән соң узган берничә көн, җырларда җырланганча, «минуты ай, сәгате ел» шикелле, бигрәкләр дә озак тоелды Талиягә. Инде илаһи моңга чумган айлы төннәрдә, җаннарын көйдереп ала торган газаплы уйлары белән бер ялгызы калу аерата авыр булды аңа.
Менә беркөнне, төш вакыты узар-узмаста, урамда машина тавышы ишетелде. Ниһаять, Шәргыяләр турысына җиткәч, кычкырта да башлады бу. Көтеп-көтеп зар-интизар булган Талия очты гына... Һәм бөтен тавышына:
– Хәзер ачам, Касыйм абый, ай-яй, көттереп тә карадың инде, – дип, зур капканы ачып җибәрде. Каршысында шофер Мидхәтне күреп: «Үзенең вакыты булмагандыр инде. Ярар, машина җибәргәч тә рәхмәт», – дип уйлап куйды. Ул арада машинаның арткы ишегеннән чыгып килүче кеше... Кемне-кемне, ә менә аны! Һич тә көтмәгән иде ул. Көтү түгел, ике ятып бер төшенә керүен дә теләмәгән... Касыймның хатыны – Камәрияне күргәч, әллә нишләп китте. Бер мизгел эчендә ни генә уйлап өлгермәде, нинди генә фаразлар кылмады, хәтта куркып та калды... Камәриянең кара янган йөзеннән, хәсрәтле дә, шул ук вакытта ачулы да күз карашыннан Талия сискәнеп, акбурдай агарынып китте һәм, ихтыярсыздан, артка чигенә башлады.
– Их, бернәрсәңне тыя алмаган оятсыз җан, җирбит, себерке! Дүрт баламны ятим калдырдың ич... – Көтелмәгән кунак дөрестән дә бик ачулы иде, ул ярсый-ярсый Талиягә таба атлады.
– Камәрия апа, кеше көлдермик, әйтәсе сүзләрегезне өйгә кергәч тә әйтеп була канә. Нишләп алар ятим калсыннар ди, ул мине генә түгел, сезне дә алып китәм, диде бит. – Талия аны тынычландырмакчы булды.
– Әйе, китте шул, китте, бөтенләйгә китте. Бары да синең аркаңда, тик син б... аркасында гына харап булды ла. Иргә дә чыкканыең лабаса... Юк икән, җитмәгән икән, ирең генә сиңа аз булган, күрәсең, сөйрәлчек, директорыңнан бала табып ятмасыең, фахишә.
– Мине нинди генә әр-хур сүзләр белән кимсетсәгез дә түзәрмен. Ни булды? Анык кына әйтсәгезче!
Нәкъ шулвакыт өйдән баланың ярсып елаган тавышы ишетелде. Талия өйгә ашыкты. Камәрия дә, чакырганны да көтмичә, аның артыннан атлады. Баланы күрүгә, якындагы урындыкка лапылдап килеп утырды да елап җиберде. Сүзсез генә елады да елады ул. Бу вакытта аның Талиягә булган нәфрәте дә, ачуы да, җылы суда эрегән боз сыман, юкка чыкты. Үзе дә карарга кызганыч, бер мескен хәлгә төште. Шулчак Мидхәт Талия янына килеп, әкрен генә:
– Моннан бер атна элек, сездән кайткан чакта Касыйм Кадыйрович машинасы белән бәрелеп һәлак булган. Яңа бистә зиратына күмдек. Сез Казанга кайткач, каберен үзем күрсәтермен, – диде.
Бу коточкыч хәбәрдән Талия чайкалып китте. Әйтерсең лә күсәк белән башына китереп ордылар... Чигә тамырлары шартлардай булып сулкылдарга тотынды. Күңеле тулышты, кычкырып елап җибәрүдән тыелып кала алса да, иреннәре дерелдәвен туктатырга көче җитмәде. Баланы төшереп җибәрүдән куркып, аны калтырый башлаган куллары белән арбасына салмакчы булды. Көндәшенең хәлен сизеп, Камәрия баланы үз кулына сорап алды да зәп-зәңгәр күзләрен җемелдәтә-җемелдәтә тупырдап яткан балага текәлде. Шулай шактый озак карап торганнан соң, йомшак кына итеп аның бөдрә чәчләреннән сыйпады, бармаклары белән матур гына батып торган ияк уентысын сыпыргалап куйды. Ниһаять, телгә килде:
– И, сабый, сабый, үкенечкә туган гөнаһсыз сабый, әти булган кешең дә юкка гына өзгәләнмәгән икән шул. Бигрәкләр дә нәни Касыймым булгансың икән бит... – дип, түзә алмыйча, янә кайнар яшьләрен түгеп алды ул. – Үз кызларының ник берсе, хет әз генә булса да, аталарына охшасын, дүртесе дә – беткәнче үзем...
...Шәргыя, капкадан керүгә, ишегалдындагы машинаны күреп, каушап китте. «Йа Аллам, Касыйм кайткан ич. Шулай иттереп китеп тә барырлар микәнни?..» – дип уйлады ул. Аннан каударланып өйгә керде. Кунакларны таный алмаудан гаҗизләнеп, күзләре белән һаман Касыймны эзләде. Талиянең:
– Әни, бу – Камәрия апа, Касыйм абыйның хатыны була, – дип таныштырды Талия.
Аның шулай диюе булды, Шәргыя үзен-үзе белешмичә, Камәрия кулыннан баланы тартып та алды. Һәм... кызына шелтәле-кисәтүле караш ташлап, бер сүз дә әйтмичә, бала белән өйдән чыгып ук китте.
– Безгә хәзер синең белән бик җитди сөйләшү кирәк, – дип сүз башлады Камәрия. – Китәсе көнне Касыйм, кая барасын әйтмәсә дә, төнлә өйдә кунмаячагын яшермәде, борчылып көтеп тормасыннар, дигәндер инде. Мин дә төпченмәдем... Аның монда булганын Соловьевтан гына белдем. Тик ул минем бүген монда килүне белергә тиеш түгел. Монда килүемнең төп сәбәбе – кайбер нәрсәләрне ачыкларга теләгәннән генә. Беренчедән, машина йөртүдә осталарның остасы булган кеше ниндидер күпер асты баганасына ничек итеп килеп бәрелергә мөмкин? Монда кайткач, аның нервысында уйнап, Канадага китәргә риза булмадың мәллә? Әллә машинасы төзек түгелиеме? Иртә белән сәгать ничәдә, нинди настроение белән чыгып китте? Китәр алдыннанмы, йә кичтән Соловьев белән сөйләшмәдеме? Сөйләшсә, нәрсә турында сөйләшкәнен хәтерлә. Соңгы көннәрдә Соловьев үзен бик сәер тота башлады. Касыйм фирмадагы өлешенен күбесен күчертте, дип бара, мәлгунь. Бу турыда Касыйм сиңа берәр сүз әйтмәдеме? Фирмага хәзер баш бухгалтер итеп читтән килгән кешене алдылар, тегесе үз теләге белән каядыр киткән, имеш. Кая киткән – беркем белми... Әллә аны да...
– Әйе, иртән сәгать җидедә ул Соловьев белән сөйләште. Авылдан сөйләшкәнен, берәр сәгатьтән юлга кузгаласын әйтте. «Банктан күчерәсе акчага әзерләнгән документлар баш бухгалтерда. Әйтегез үзенә, беркая да китмәсен. Мин Мәскәүгә киткәнче хәл итәсе эшләр бар, әбәд вакытында эшкә кайтып җитәм», – диде. Монда нервы бозылырлык берни дә булмады, киресенчә әле, бик тә, бик тә шат иде ул. Төнлә, бер мәртәбә дә уянмыйча, әйбәт йоклады. Машинасы да төзек, нәкъ сәгать сигездә, отличный настроение белән чыгып китте, – диде Талия.
– Менә нәрсә: Соловьев милициягә, Касыймның кайда булганын белмәдем, дигән. Миннән дә сорадылар, мин дә шулай дидем. Минем Соловьевтан шикләнүем тагын да артты хәзер. Болай булгач, милиция монда да килер әле. Ә сиңа әле миңа сөйләгәннәрнең барын да түкми-чәчми сөйләргә кирәк булыр.
– Касыйм Кадыйрович нишләптер Соловьевка артык ышана иде шул. Берничә мәртәбә кисәткән чакларым да булды югыйсә. Бүген мин дә сезнең белән кайтыйм әле, булмаса...
– Кайтып, кайда тормакчы буласың? Иреңә кайта алмыйсың, ул Касыймга телефоннан: «Извини, үз балаңны үзең кара, вдобавок, сөяркәңне башка кияүгә бирмә, үзеңдә генә тот», – диде. Икенче телефоннан үзем тыңлап тордым, үз колакларым белән ишеттем шулай дигәнен.
– Ахияр абыйдан бу кадәрен үк көтмәгәнием, – диде Талия, үзе комачтай кызарып чыкты.
– Ә ул синнән Касыйм малаен көттеме икән соң? Монда, җаныкаем, бәйрәм ашы кара-каршы булган шул инде. – Камәриянең тавышында каһкаһәле тантана чалымнары бик анык тоемлана иде.
– Кайтып керергә минем үз фатирым да бар ич...
– Һе, бар иде дә, хәзер юк инде менә! Соловьев аны яңа килгән главбухына биргән.
– Ә-ә?!
– Кием-салымнарыңны зур тартмага тутырып, эшләгән җиреңдәге үз шкафыңа китереп куйганнар...
– Бәлки, миңа турыдан-туры Соловьевның үзенә барырга кирәктер?..
– Анысын үзең чамала... Тик безнең белән түгел. Безне хәзер бергә күрергә тиеш түгелләр. Алла сакласын, мин котырткан, диярләр. Хәзер, җаныкаем, үз җаеңны үзең кара инде...
«Җә, беттеме сүзең?» – дигәндәй, Талия көндәшенә карады. Әмма тегесенең сүзе бетмәгән иде әле, башлана гына иде.
– Син бик яшь чагыңнан ук иремнең сөяркәсе булдың. Мин барын да белеп, сизеп яшәдем, – дип дәвам итте Камәрия. – Әмма Касыймны өзелеп яратканга күрә, аны югалтудан куркып, мин сезгә комачауламадым, тавыш та чыгармадым. Ул минем сабырлыгымны, өйдә үзенә тиешле тәрбия кылуымны бәяли белде. Кызларымны үлеп яратты, алар өчен берни дә кызганмады. Мине дә яратты, дип әйтә алмыйм анысы. Тик шулай да, һәрвакыт мин аның хөрмәтен тоеп яшәдем, шуның белән дә үземне бәхетле санадым. Чөнки ул, башкалар шикелле, эш урынындагы мөмкинлекләреннән, байлыкларыннан файдаланып, һәр итәк артыннан сөйрәлеп йөрүче ир түгел иде. Фәкать сине генә яратты. Син иргә чыккач, һай, ничек күңелсезләнде ул... Җыр, шигырь сүзләрен ятлауларын да ташлады. Инде шул халәтенә күнегеп, тынычлана башлагач кына, җыеныбызның бәхетсезлегенә, син тагын өр-яңадан аның башын әйләндердең. Никадәр гөнаһсыз җаннарны харап иттең... Иреңә коточкыч борчу, хурлык китереп, йөрәген җәрәхәтләдең. Сабыеңа «зинадан туган» дигән хурлыклы тамганы салдың. Яратып кабул иткән атасыннан аны да мәхрүм иттең. Үзеңне кызганмыйм, әле ирен дә табарсың, кемнеңдер сөяркәсе дә булырсың. Әмма дә балаң жәл. Үги әти ничек кенә яхшы булса да, үги – үги инде ул... Әниеңне дә кызганмыйм, һәр ананың үзе тәрбияләп үстергән җимешен үзе татып карамый хәле юк... – Әнә шулай диде аңа көндәше.
Ниһаять, эчендәгесен чыгарып бетергәч, Мидхәткә: «Кабыз машинаңны, киттек», – диде дә, чыгып та китте.
Талия нәрсәдер әйтергә теләде аңарга. Тик булдыра алмады, теле көрмәкләнде. «Әни» дип кычкырмакчы булды, әмма, бугазына нидер утыргандай, тавышы чыкмады... Үзенә карап еламсырап торган улын күргәч, йөзе яктырып киткәндәй булды. «Ачыккансыңдыр шул, бәгырь кисәгем, кил, имезим үзеңне...» – дип әйтмәкче иде дә... әйтә алмады. Ул сабыен кулларына алып күкрәгенә кысмакчы булды, гаҗәп, бу ни бу, уң кулын күтәрә алмады... Япь-яшь башына өелеп килгән ачы хәсрәт, бертуктаусыз бәгырен телгәләп торган үкенү-газап вә өзелгән өмет хисләре Талияне тораташка әверелдергән иде...
 

Гөлчәчәк ГАЛИЕВА