Көтәрмен, дигән идең... (Повесть)
Повесть
1
Була икән дөньяларда мондый да матурлык! Аның хуш ис аңкытып, дулкынланып торган саргылт чәчләре... Ап-ак йөзе! Алсуланып торган бит уртасында ике мәхәббәт чокыры да бар. Тулырак нәфис иреннәр... Шул иреннәр арасыннан энҗедәй тешләрен күрсәтеп, мәхәббәт чокырларын чокырайтып, уң як кашын өскә чөебрәк елмаеп та җибәрсәме?! Барлык дөньясын оныта Камил! Әйтерсең, аның өчен әйләнә-тирәдә башка беркем дә юк. Сихерләнгәндәй, карашын Камиләнең нур чәчкән яшькелт-зәңгәр күзләреннән, елмаюлы йөзеннән аерып ала алмый. Ул моны сиздермәскә, карашын тизрәк кыздан алырга ашыга. Тик күзе аның һәр хәрәкәтен аулый. Аның һәр адымын сагалап, тын алышын тоеп тора. Үзе кагылырга да курка. Ә икең бер партада утырганда, бу – авыррак хәл.
Аларны быел беренче сентябрьдә икесен бергә утыртып куйдылар бит. Камилә тәрәзә янын сайлады. Ныклабрак күз салсаң, ул, гүя, картинадагы кыз: чәчендә кояш нурлары чагыла. Тәрәзә рамы – гүя шул сихри картинаның рамы. Мәктәпнең каен аллеясы – арткы пландагы пейзаж. Ә Камилә – Леонардо да Винчиның Мона Лизасы. Дөнья шулкадәр ямьле – шатлыктанмы, бәхет хисеннәнме, башлар әйләнә. Юк, бәхет түгел, бәхетне көтү, сизү хисеннән. Хисләр күкрәккә генә сыймый, иңнәргә, әйтерсең, канат үскән!
Сабакташлары бу икәүнең арасында нидер барлыгын былтыр ук сизеп алды. Бу икәү үзләре моны аңлаганчы ук. Ләкин бер сүз дә дәшмәделәр. Радим гына, таза гәүдәсен селкетә-селкетә, балалар бакчасындагы кебек, үртәр, ирештерер иде:
– Һе, Камил белән Камилә! Кияү белән кәләш!
Кыз аның бу тупаслыгыннан тәүдәрәк кыенсына иде. Ә Камил үзен дә, аны да яклап, бер сүз дә дәшә алмый. Артык зур иде бөреләнеп кенә килгән мәхәббәт тойгысы, артык яңа, саф. Күңелне күкләргә күтәргән бу шатлыклы хиснең әле ни икәнен дә, нинди икәнен дә аңлап булмый иде.
Камил – үзләренең сыйныфында гына түгел, мәктәптә беренче егет. Заманында район прокуроры булып эшләгән әтисеннән укуга хирыслык, сабыр тырышлык күчкән. Мәктәптә татар теле укытучы әнисе күркәм буй-сын, хис-тойгыга бай йөрәк бүләк иткән: егет җырга да оста, өч-дүрт ел бию түгәрәгенә дә йөрде, концертлар була калса, кечерәк сыйныф кызларының йөрәген гитарада да уйнап яндырды.
Тик Камиләгә тиң микән соң ул? Бу уйлар да егетнең башына шул беренче сентябрьдән керә башлады. Камил мәктәптә беренче егет булса, Камилә – районда иң беренче кызлардан. Районның яртысын диярлек биләп торучы иң зур, иң бай хуҗалык директоры Батталовның бик иркә, унбиш ел көтеп алынган бердәнбере ул. Әнисе – хуҗабикә, барлык вакытын гаиләсенә, ягъни ире белән кызына багышлаган кеше, кызы өчен утка да, суга да керергә, кирәксә, арыслан авызына ташланырга да әзер.
Боларны уйласа да, Камил берни хәл итә алмый, мәктәп партасы аларны көн дә берничә сәгатькә тигезләп куя. Әнә Камиләгә урыс теле һәм әдәбияты укытучысы Алена Михайловна, алтынсу кысалы нәфис күзлеген төзәтә-төзәтә, сорау бирә:
– Батталова, «Сугыш һәм солых» романының идеясе нәрсәдә?
Кыз эндәшми. Нечкә нәфис муены аккошныкы сыман аска иелә. Озын керфекләре түбән төшә... Йомшак тавыш белән акрын гына:
– Наташа үз гомерендә тәүге тапкыр балга килә... Матур күлмәкләрен кия. Прическалар ясата. Аңа анда бик ошый, – ди.
– Шуннан, шуннан? – ди укытучы.
Камил, укытучыга ишеттермәскә тырышып, акрын гына пышылдый:
– 1812 елда Беренче Ватан сугышы башлана. Романда халыкның Ватан өчен яуга күтәрелүе сурәтләнә. Югары җәмгыять һәм гади халык тормышы күрсәтелә. Андрей Болконский, Пьер Безухов, Наташа Ростова – Толстойның яраткан геройлары. Аларда язучы инанган идеаллар: батырлык, ихласлык, мәхәббәткә тугрылык кебек сыйфатлар гәүдәләнә...
Камилә колакка гаҗәеп сак, юкка гына ничә ел музыка мәктәбенә йөрмәгән, бу сүзләрне бик уңышлы рәвештә һәм тырышып кабатлап бара.
– Молодец, Батталова! – дип мактый аны урыс теле һәм әдәбияты укытучысы. – Әсәрнең эчтәлеген беләсең. Дәрескә яхшы әзерләнгәнсең. Әсәрнең идеясен белү – ул әсәрне төбенә төшеп аңлау дигән сүз! Ә бу җиңелдән түгел. Чөнки язучы үзе әйтергә теләгән фикерне образларга төреп, сәнгатьчә алымнар ярдәмендә бирә. Ул әйтергә теләгән фикерне аңлау өчен үзең дә язучы фикер йөрткән дәрәҗәгә күтәрелә алу мотлак.
Кыз килешле итеп кенә урындыгының читенә генә утыра, рәхмәт белдереп, Камилгә тутырып карый һәм парта астыннан гына егетнең кулын кыса. Аның йомшак бармаклары кагылуыннан егетнең яңакларына кызыллык йөгерә, ул, йөткерәсе килмәсә дә, тамак кырган, йөткергән була.
Дәресләрдән алар бергә чыга. Өйләре бер якта, чөнки. Юлның ике ягында – каен агачлары. Алар яшь түгел инде. Ботаклары көннән-көн җиргә таба ныграк сузыла, ныграк иелә кебек. Әйе, каеннар үсә, югарыга тартыла да, аннан башларын түбән ияләр шул. Юлдан тыз-быз үткән машиналарны күзәтәләр. Чуклары, озын алкалар сыман, акрын гына йомшак җилдә тирбәлә.
Камилә дус кызы Алинә белән алдан бара. Алар артыннан Камил, Радим, Ринат атлыйлар. Радим гөр-гөр сөйләнә, авыз ачып барсаң, аяк чалып, юл читенә егарга да күп сорап тормый. Каенның саргылт-яшел чугын умырып өзеп алып, аяк астына ташларга да өлгерә.
Камилнең өйләре беренче, ул кала, ә башкалар ары китә. Егетнең йөрәге өзелеп төшкәндәй була шул чакта. Әнә, ике кыз, ике егет атлыйлар, шундый шатлар, бер кайгылары юк. Әллә Камилдән котылдык дип шатланалармы? Егетнең күңеленә салкын, котсыз бер хис үрмәли: көнчеллекнең ни икәнен ул нәкъ менә шунда тоя. Аллы-гөлле дөньяның бер чите кителә башлаган сыман, каеннарның тәңкә-тәңкә яфраклары да тутыгып-каралып, ботаклары тагын да ныграк сыгылган кебек... Ник Радим Камиләгә ул кадәр ашардай булып карый? Ник теле-телгә йокмый? Җил тегермәнемени – кулларын болгапмы-болгый! Тик бу сорауларга, күпме баш ватса да, Камил җавап таба алмый. Тик шуны аңлый: мәхәббәт – шәм ялкыны кебек, үзе гаҗәеп матур, ә үзе яндыра-көйдерә икән...
2
Өйгә кайтып керүгә, мәктәп хәлләре онытыла төшә, егет өй мәшәкатьләренә чума. Түр бүлмәдәге караватта ап-ак ыштан-күлмәктә әтисе Фәрит ята. Ул юл фаҗигасенә тарыганда, Камил алтынчыда гына укый иде. Тик ул көннәрдәге ыгы-зыгыны, куркыныч билгесезлекне бүгенгедәй яхшы хәтерли. Әтисе, умыртка сөяге имгәнеп, йөри алмас булып калды. Зиһене яхшы үзенең, таный, сөйләшә. Камил, беренче эш итеп мендәрләрне кабартып, әтисен шул мендәрләргә сөяп утырта.
– Хәлең ничек, әти? – ди. – Берәр җирең авыртмыймы? Даруыңны эчтеңме?
Әтисе бу сүзләргә шулкадәр сөенә! Аксыл йөзе, хәлсез карашы балкып китә, рәхмәт әйтүе шул аның... Ә үзе:
– Бик озак булдың бүген! Ник алай? Көтеп арып беттем бит! Кабыргалар авырта башлады, – ди, көйсезләнебрәк.
Камил, өстен салып, юынып ала да әнисе иртән әзерләп киткән ризыкны микродулкынлы мичкә җылытырга куя. Башта кашыклап әтисен ашатып ала, аннан үзе тамак ялгый.
Әнисе әйтә, авыру кешеләрнең барысы да көйсез була, ди. Чынлап та шулайдыр. Әтисе я, «кайнар» дип, суытырга куша, я, «суынып беткән бит», дип, яңадан җылытып алдырта.
Хәзер Камил үзенең бүлмәсендә бер сәгатьләп черем итеп алачак та кичке унберләргә кадәр уку өстендә булачак. Быел аның БДИ елы. Атнасына өч мәртәбә репетиторга йөри. Ул репетиторга йөри алсын дип, әнисе ике эштә эшли. Көндез мәктәптә укыта. Тәүлек аралаш төнгелектә балалар йортында дежур тәрбияче. Шуңа күрә алар күп вакыт иртән берничә сүз алышып өлгерә, мәктәп коридорында гына очраша.
Хыяллары зурдан Камилнең. Мәскәүгә, техник вузга укырга кереп булмасмы дип өметләнә ул. Нинди фәннәрдән БДИ бирергә кирәк булачагын былтыр ук карап куйган иде. Инде ныклап әзерләнергә тырыша. Камиләне дә кыстый, әйдә, бергә укырбыз, ди. Камилә авызын ерып елмая да иңен генә сикертә.
– Минем бөтенләй дә укыйсым килми, Камил! – ди.
– Нишлисең килә алайса? – ди егет, чын күңелдән аптырап.
Кыз, бит очларын чокырайтып, матур итеп көлә генә.
– Бер әйтермен әле, Камилҗан! – ди.
Камил үзе – уку отличнигы, тик бу сүзләрне аңлап бетерә алмый. Ничек инде укыйсы килмәскә мөмкин? Югыйсә, нишләп вакыт үткәрәсең?
Көннәрдән бер көнне егет, бөтен батырлыгын җыеп, аны кинога чакырырга булды.
– Камилә, әйдә, бу ялда кинога барабыз? – диде, математика дәресеннән тәнәфескә чыккач.
Камилә, гүя шуны гына көткәндәй:
– Ә мин сине үзем кинога чакырам! – димәсенме?!
– Кая?
– Безгә! Безнең өйгә!
– Ничек инде? – дип аптырады егет.
– Бу атнада шимбә әти белән әни өйдә булмыйлар. Алар Мәскәүгә, опера карарга оча. Безнең әни бит – меломан! Үлеп, опера ярата. Иртәгә ниндидер бик шәп премьера, ди!
Камил каушабрак калды.
– Йә, ничек, безгә кунакка киләсеңме? – дип, аны ашыктырды кыз.
Камил, үз-үзен кулга алып:
– Ярый! – диде.
– Кич килерсең. Караңгы төшкәч. Беркем дә күрмәс, – диде Камилә.
Әллә аларны тыңлап торган инде, шулчак яннарында, җир астыннан сикереп чыккандай, Радим пәйда булды. Һәм, шаярткандай кыланып, Камилнең аркасына шапылдатып сугып, кабинетка таба йөгерде.
3
Чүкеп ясалган тимер бизәкле авыр капканы ачып, егет ихатага керде. Аяк астында тигез, шома шакмак плитәләр тулган ай яктысында ап-ак булып күренәләр. Газон өстенә кара-кучкыл чыршылар, оя-оя түгәрәк куаклардан озын шәүләләр сузылган. Ә ишек төбендәрәк – яшь кенә каен агачы. Аның яфраклары кичке җиләстән акрын гына калтыранып тора.
Камил, ялтырап яткан паркет идәнгә басарга кыймыйча, тупса төбендә тукталды. Нәкъ каршысында – идәннән түшәмгә кадәр сузылган зур көзге.
– Әйдә, үт! – дип эндәште каршысына атылып чыккан Камилә. Дәрестә рәхмәт әйткәндәгедәй, йомшак учы белән җитәкләп алып, түргә әйдәде. – Кыенсынма. Үз өеңдәгедәй бул! Ә мин чәй куям. Әллә инде синең кофе эчәсең киләме?
– Кофе, – диде егет, зур күн диванга чумып.
Ул арада уймактай гына кара чынаяклар куелган поднос тоткан Камилә күренде. Ах, нинди чибәр ул! Затлы хушбуй исе исә башны югалтырлык!
Кыз стенадагы зур экранны кабызды. Пультны кулына алды һәм ялт кына диванга, егет янына елышты.
Өндә идеме бу, төштәме? Дулкынланудан Камил югалып-каушабрак калды. Көннәр-төннәр буе хыялланган, кул түгел, хыял да җитмәс биеклектә булып тоелган кыз менә аның янында утыра! Аның кайнар тыны муенын, күкрәген пешерә, яндыра. Камиләне шашып-шашып кочасы, битләреннән, хуш исле чәчләреннән үбәсе килде. Ләкин кагылырга да куркыныч кебек! Әгәр кагылса, шушы бәллүр савыт сыман Камиләгә зыян килер, ул савыт чатнар, кадере китәр... Күңел күгендә барлык төсләре белән балкыган нурлы рәсем тоныкланыр, җуелыр...
Алар бик эчтәлекле фильм карады. «Сал өстендә ялгыз» дип атала иде ул. Кораб җимерелеп, бер төркем кеше һәм җәнлекләр котылып кала. Көннәр үтә, ризык, су запасы кими. Алар берәм-берәм бер-берсен үтерә башлый. Иң башта көчсезрәкләр, хәлсезрәкләрне тотып ашый, аннан башкаларга чират җитә. Азактан бер егет белән арыслан гына исән кала. Бер-берсенә карашып, чиксез океанда сал өстендә йөзәләр дә йөзәләр. Азык-сулары бетә. Хәлләре юк. Егет күзен йомарга да курка. Йомса, арыслан кабып кына йотачак. Азактан аңлашылуынча, бу арыслан аның күзенә генә күренгән икән. Егетнең нәфесе, күңел төбендәге иң кара уйлары явыз арыслан сыйфатына кергән...
Фильм бетте. Тик Камилнең кайтып китәсе килми иде. Алар бик озак бер-берсеннән аерыла алмый сөйләште, янә озаклап кофе эчте. Ишек төбендә егет үзен озата чыккан кызның иреннәреннән суырып үпте һәм биек баскычлардан төн караңгылыгына омтылды...
Район үзәгенең караңгы тыкрыклары буйлап өенә ашыккан егетнең юлын ике карачкы бүлде. Берсе җилкәсенә ябышты, икенчесе, аяк чалып, җиргә екмакчы булды. Тик Камил югалып калмады: буйга озынының яңагына ямады, кыскарагын бөгеп салып, өстенә менеп атланды. Баганадан төшкән сүрән ут яктысында йөзен танырга азапланганда, озыны арттан бугазына килеп ябышты. Камил терсәге белән аның касыгына төртте. Теге аһылдап бөгелеп төшүгә кыска буйлы таза егетнең Радим икәнен шәйләп алды.
– Радим?! – дип, аны изүеннән җилтерәтеп торгызганын сизми дә калды Камил.
Өйдә әтисен юындырып, мунчага күтәреп йөртеп, беләкләренә көч кунып өлгерде аның. Утын яру, ремонт-фәлән дә аның өстендә. Вакыты калса, турникта шөгыльләнә, көн дә гер чөя. Шуңадырмы, әллә ярсуы яман идеме – берсе тал чыбыгыдый сыек, икенчесе капчык сыман көпшәк бу егетләрне җилтерәтеп ату аңа берни дә тормады.
Радим – Камилнең икетуганы. Аларның әтиләре бертуган. Дөрес, Камилнең әтисе авырганнан бирле, аларның гаиләләре бик аралашмый. Аның каравы, Радимның әти-әнисе күршеләре Батталовлар белән бик дус хәзер. Ә Радим, нишләптер, Камилне электән үк өнәп бетерми, ирештерергә, юктан да гаеп табып, мыскылларга гына тора.
Камил Радимны изүеннән тотып җилтерәтә-җилтерәтә кабатлады:
– Нәрсә кирәк сиңа миннән?
– Безнең урамда нишләп йөрисең? – диде Радим, кашларын җыерып. – Нәрсәң төшеп калган?
– Кая, әллә Радим Алмаев урамы дип язып куйганнармы? – диде Камил, мыскыллы тонга күчеп. Кыздырсалар, ул да усал була белә. – Габдулла Тукай урамы дип язганнар бит. Алмаев димәгәннәр. Юл басасыңмы? Басмач булдыңмы?
– Үзеңнең урамда йөр! – диде Радим, аның кулыннан ычкынып. – Безнең урамда, и вообще, Камиләләрнең өе тирәсендә эзең булмасын!
– Кайда телим, шунда йөрим. Үзем белермен, синнән сорамам!
– Үзеңә үпкәлә, алайса! – дип янады Радим, аңа кайнар сулышын өреп. Авызыннан сырамы, аракымы исе аңкый иде. – Кара аны, Батталов кияве буласы килгән! Буең җитмәгәнгә үрелмә, яме! Мин шаярмыйм! Әйттем – бетте!
Камил дә һуш җыеп өлгергән иде инде:
– Карарбыз! – диде ул, тешен кысып. – Синнән рөхсәт сораган кеше юк!
Һәм барлык көченә Радимның түгәрәк йөзенә йодрыгы белән берне китереп ямады. Камилнең беркайчан да кеше йөзенә сукканы, кешегә кул күтәргәне юк иде. Йомшак һәм салкын була икән кеше бите. Кроссовка белән футбол тубына типкәндәгедәй тавыш чыга икән. Теге, чайкалып, дөпелдәп җиргә барып төште. Ярсып, тиз генә сикереп торды да, йодрыгын төйнәп, Камилгә ташланды. Танавы җимерек, йөзе гарьлектән чалшайган! Әлбәттә инде, Камил аның сукканын көтеп тормады, җәһәт кенә өенә таба элдертте.
– Кирәгеңне бирәм мин синең! – дип кычкырып, янап калды Радим аның артыннан.
Камил йөгерде-йөгерде дә аннан атлауга күчте. Көзге эре йолдызлы күккә карап, каршылыклы уйларын сүтәргә тырышты. Бер яктан, Камилә белән матур, татлы очрашу күңелен җылытып тора, икенче яктан, Радимның кыланышына ачуы килә. Икетуганы бит әле, җитмәсә! Элек алар гел бергә иде, бергә уйнап үсте. Әтисенә аркаланамы Радим? Ул – юрист, үзенең шәхси офисы бар. Алар бик җитеш яши. Ә Камилнеке – инвалид, ничә ел урын өстендә. Шулай булса да, Камил һич кенә дә үзен ким итеп тоймый. Аны гаиләдә җәберләп, башына сугып үстермәделәр. Әнисе һәрчак аның белән киңәшләшә, зуррак эшләрне бергә эшлиләр, бергә хәл итәләр. Әтисе элек көн-төн эштә булды, авыргач, кайчак көйсезләнеп китә, ләкин улына карата бик ихтирамлы.
Шуңадырмы, Камил күңелен төшермәде. Радимның бу кыланышы чәменә генә тиде. «Карап карарбыз!»– дип кабатлады тагын үзалдына. Радим җавапсыз калмас, үчле, гарьчел ул. Спорт ярышларында беренче булырга тырыша, иң кыйммәтле телефон, модалы кием дә иң беренче аңарда булырга тиеш. Тик Камил бирешеп тормас, кирәк булса, үзен дә, Камиләне дә яклар!
4
Мәктәптә дәресләр көндәгечә дәвам итте. Камил белән Камилә үзләрен бөтенләй башкача тота иде инде. Араларында икесе генә белгән сер, күзгә күренмәгән күпер барлыкка килде кебек. Камил, сыйныфташлары алдында тартынуын җиңеп, Камиләгә булган хисләрен яшерми башлады. Дәресләрдә ачыктан-ачык ярдәм итә, гардеробта киемен алыша, кидерешә, сумкасын күтәреп алып кайта. Бу «батырлык» төнге тыкрыкта Радим белән чәкәләшеп алуга бәйле иде, ахры. Радим, гүя, үзенең кыланышы белән Камил үз-үзен бәйләп куйган бауларны чишеп ташлады. Чирканчык алган спортчыдай, үзен күпкә ышанычлырак тоя.
Беркөнне, гадәттәгечә, дәресләрдән соң Камил, Камиләнең сумкасын күтәрешеп, аны озата китте. Кыз кереп китеп, егет үз юлына борылган гына иде, «Камил, үскәнем, тукта әле!» дигәнне ишетеп, туктап калды. Камиләнең әнисе Нәргизә ханым икән.
Егет, аптырабрак, кире борылды.
– Камил, үскәнем, кил әле, сиңа сүзем бар! – диде ханым, елмаеп. Камил килеп җиткәч, аны баштанаяк күздән үткәрде һәм: – Сез дуслашып йөрисез, ахры? – диде, йөзендәге елмаюын сүндермичә.
– Әйе!
– Ай-һай, иртәрәк түгелме икән, үскәнем? – Елмаю сүнде. – Мин сезнең ашыкмавыгызны теләр идем. Сезгә укырга кирәк, яхшы итеп мәктәп тәмамларга, имтихан биреп, укырга керергә кирәк. – Бик җитди итеп әйтте Нәргизә ханым бу сүзләрне. Тагын өстәп куйды: – Син минем ни әйтергә теләгәнемне аңлагансыңдыр һәм дөрес карар кабул итәрсең дип уйлыйм, Камил үскәнем! Хуш!
Ул төнне Камилнең йокысы йокы булмады. Уенда Нәргизә ханым белән бәхәсләште. Уйлый-уйлый, шундый карарга килде. Ник иртәрәк булсын? Бер дә иртә түгел. Алар инде унберенче сыйныфта укый. Аларга тиздән унсигез яшь! Көннәр шулкадәр тиз үтә, болай барса, гомернең үткәнен дә сизми калырсың!
Һәм ул, үзен хаклы тоеп, иртәгәсен, берни булмагандай, Камилә янына барып утырды. Гаҗәпләнү катыш сөенүле карашны күрүгә, барысы да аңлашылды. Димәк, Камилә белән дә тәрбия-аңлату эшләре алып барганнар. Тик, бернигә карамастан, алар бергә!
Шулай да, барысы да элеккечә калса да, киләчәктә саграк булырга килештеләр.
Бу шимбәдә Камиләнең әти-әнисе тагын опера карарга очты. Инде Мәскәүгә түгел – Питерга. Бу юлы Камил үзе кызны кинога чакырырга булды. Алар яшәгән район үзәгендә кинотеатр сакланып калган, яшьләр өчен бердәнбер мәдәни учак ул. Шимбә көн афишасына куелган мультфильм да бердәнбер иде – сайлау мөмкинлеге юк. Хәер, алар экраннан бигрәк, бер-берсен күзәтте, дулкынланып, бер-берсенең тавышын тыңлады бугай.
Сеанс беткәч, көзге салкынча урамга чыктылар. Камил як-ягына күз салды. Радим сагалап тормыймы, янәсе. Артык маҗарасыз, тыныч кына Камиләне өенә кадәр озатып куйды. Кыз, кофе эчеп чыгарсың дип, күпме чакырмасын, керүдән баш тартты. Нәргизә ханымның кисәтүеннән соң, Камилнең ул тупсаны атлап үтү түгел, ишек тоткасына да үреләсе килми.
Ишек төбендә озак кына бер-берсеннән аерылыша алмыйча тордылар. Таныш яшь каен, ботакларын тибрәтеп, әллә аларны ишетергә тырышты, әллә үрелеп сыйпамакчы булды... Юк, төньяктан искән көзге җилдән сакланырга тырышып, чайкалып-тирбәлеп, җылы эзләде, ахры, ул...
Тик бу күрешүнең дә ахыры күңелсез тәмамланды. Икенче көнне, ягъни якшәмбе кич, Камилләрнең ишеген Нәргизә ханым шакыды. Әнисе, гадәттәгечә, эштә, Камил дәрес әзерләп утыра иде. Көтелмәгән кунакның йөзе бер яхшылык та вәгъдә итми, ул, болытлы күк сыман, кап-караңгы иде.
Ханым кереп исәнләште, урында яткан әтисеннән әдәп өчен хәл-әхвәл сорашкан булды һәм:
– Камил, үскәнем, әйдә, чоланга чыгып керик әле, синең үзеңә генә әйтер сүзем бар, – диде.
Алар ярымкараңгы салкын чоланга чыкты.
– Тапочка киегез, – дип, Камил аңа тапочкалар тәкъдим итте.
Нәргизә ханым, иреннәрен кымтып, аңа карап торды-торды да:
– Минем аягым өчен кайгырасың инде, ә, үскәнем? – диде, теш арасыннан сыгып, бугаз төбеннән чыккан, ирләрчәрәк калын, кискен тавыш белән. Яшел күзләрендә боз салкыны ялтырап китте. Тутлы битендә бер мускул, бер сеңер кымшанмады.
Гаҗәп, дип уйлап куйды егет, Камиләнең дә күзләре әнисенекенә охшаган, тик алар җылы, нурлы, алар болытлы көндә дә нур сирпи кебек, ә иреннәре гел елмаеп тора. Нәргизә ханымның шәмәхә иннекле авызыннан исә, эт өргәндәгедәй, берсеннән-берсе каты, тупас, берсеннән-берсе усал сүзләр тәгәрәшеп чыга да чыга:
– Син, үскәнем, минем аякларым өчен кайгырма. Ә менә минем кызым янында чуалуыңны туктат! Без аны синең өчен үстермәгән!
– Мин аны яратам! – диде Камил, кыюланып. Бите ут капкандай кызыша башлады. – Нык итеп! Ул да мине ошата.
– Ул әле – бала гына. Бернәрсә дә аңламый. Ә син – егет кеше, син аңларга тиеш! Аңламасаң, аңлатырбыз!
– Ә нәрсәне?
– Кичә, без операда чакта, син Камиләне тагын озата килгәнсең! Син, мин кисәткән аркылы, ни йөзең белән оялмыйча безгә килдең?
– Мин... Ул... Без...
– «Ы» да түгел, «мы» да түгел! Камилә янында моннан соң эзең дә булмасын. Ишәк тә ишәк, син дә – ишәктәй тискәре! Атаң сыңары! Ул да шулай үзсүзле иде! Бүген мин сыйныф җитәкчегез белән яхшылап сөйләштем, барысын да аңлаттым, иртәгәдән башлап аерым утырачаксыз! Әгәр бу юлы да аңламыйсың икән, үзеңә үпкәлә! Мин уйнап сөйләмим!
Кызарынган-бүртенгән, чиксез ачуын кая куярга белмәгән Нәргизә ханым ишекне шап итеп ябып чыгып китте. Гөжләп машина кузгалып киткәне ишетелде.
Үзе чиксез ихтирам итеп йөргән кешедән мондый сүзләрне, «ишәк» дип мыскыллауларны көтмәгән иде егет. Бите, муены, колаклары уттай янды. Камиләнең әнисен сыйныф җыелышларында күргәне бар иде. Аны чибәр, ипле кеше буларак күреп өйрәнгән. Тәмле теленә, сөйкемлелегенә сокланып, ник минем әни дә шулай ягымлы түгел икән, дип уйлап куйганы да бар иде хәтта. Тавышы да болай калын кебек түгел иде... Иң рәнҗеткәне – урында яткан әтисен мыскыллавы! Чирне теләп алмыйлар бит! Кемгә дә килергә мөмкин ул чир, рөхсәт сорап тормый!
Миңгерәтелгән кешедәй басып торды-торды да, үзәгенә салкын үтә башлагач, өйгә керде. Берни булмагандай, яңадан дәресләренә утырды. Тик шулчак күкрәгенең сул ягы кысып, әрнетеп алды. Әйтерсең, Нәргизә ханым аның күкрәк читлегеннән йөрәген суырып алды да, маникюрлы бармаклары белән изеп, сытып, канын сыгып, кире тыгып куйды...
Егет «Бәйләнештә»ге битен ачты. Кыз белән икәү төшкән фотоларны карый башлады. Менә алар мәктәп янындагы каеннар фонында, менә Агыйдел буенда... Кинога, кино дип, мультфильмга баргач төшкән фото. Нинди бәхетле алар! Тик ни өчен Камиләгә бәйле мизгелләр шулкадәр кадерле дә, шулкадәр әрнеткеч тә икән?
5
Дүшәмбедән алар аерым утыра башлады. Бөтен укучылар алдында сыйныф җитәкчесе: «Бүгеннән егетләр белән кызлар аерым утырачак! Юкса, чыш-пыш килеп, вакыт үткәрәсез, уку процессына күпме зыян килә. Ә сезнең бит, онытмагыз, быел БДИ елы! Бу – директор боерыгы. Һәр дәрес саен кереп, үзем тикшереп йөриячәкмен», – дип белдергәч, нихәл итәсең. Укытучының карашы белән очрашудан кыенсынып, Камил башын аска иеп утырды. Бу яңа «боерык» күктән төшмәгән, монда Нәргизә ханымның кулы уйнаган иде, әлбәттә.
Ләкин агымсуны тыеп буламыни?! Ул үз юлын ала да, бернигә карамыйча ага бирә. Дәрес булмаса, тәнәфес бар. Камил белән Камилә хәзер тәнәфесне тыннары белән тартып алырдай булып көтәләр, тәнәфестән тәнәфескә яшиләр. Дәресләр тәмамлану белән магнит сыман бер-берсенә тартылалар... Аерым утырсалар да, серле, утлы карашларга, телефон белән Интернетка чикләр юк!
Алдагы дүшәмбедә математика дәресендә Камилне директор бүлмәсенә чакыртып алдылар. Аның йөзе бик борчулы иде. Ни булды микән?!
Ләкин бу сорауны директор аның үзенә бирде:
– Юнысов, ни булды? Сине иртәгә сорау алуга чакырталар. Телефонограмма җибәргәннәр.
Шулчак кабинетка Камилнең әнисе дә килеп керде.
– Менә, танышыгыз, – дип, директор кәгазь кисәген аңа сузды. – Аңламыйм, ни булды? Камил Юнысов – безнең иң алдынгы укучыбыз! Улыгызга иртәгә тикшерүчегә барырга кирәк! Җитмәсә, гаепләнүче сыйфатында!
Үзен ни рәвешле гаепләргә мөмкинлекләрен Камил берничек тә күзалдына китерә алмый иде. Бернинди дә гаеп эш кылганы юк кебек, ләса!
Алар әнисе белән сишәмбе иртән тикшерүче Уразбаевка керделәр. Уразбаев сүзне озакка сузмады. Үгезне мөгезеннән алды. Нәргизә Батталоваларга көн дә ашарга пешерергә, йорт җыештырырга килеп йөрүче хатынның 28нче сентябрь көнне кичке сәгать җидедә Батталовлар ихатасында кыйммәтле телефоны онытылып калган. Ул якшәмбе көнне иртән үк аны эзләп килгән, ләкин телефонын калдырган урынында, ягъни каен агачы төбендәге эскәмиядә тапмаган. Полициягә гариза язган, җинаять эше кузгатылган. Шикләнелгән кеше – берәү генә. 28 сентябрь кич 11нче сыйныф укучысы Камил Юнысов Батталовлар ихатасында булган. Һәм ул угрылыкта гаепләнә...
Камил, ни әйтергә белми, Уразбаевның бер хис белдермәгән кырыс чыраена текәлде. Аннан әнисенең чиксез аптыраулы йөзенә караш ташлады. Нинди телефон? Камилнең бит үзенең айфоны бар. Ник аңа кешенеке? Янә тикшерүчегә төбәлде. Ә аның кырыс күзләре ноутбук экранына текәлгән.
Әллә Камил төш күрәме? Юк, өн! Әнә тәрәзәнең теге ягында алтын көз! Әрсез чаганнар, ботаклары белән тәрәзә пыяласын тишеп керер кебек, полиция бинасына терәлеп дигәндәй үскән.
– Йә, Юнысов, дөресен сөйләп бирегез. Ни өчен Сез 28 сентябрь көнне кичке унда Батталовларның йортына бардыгыз? Нинди максат белән? – Тикшерүче ноутбук төймәләре өстендә бармакларын биетте. – Урланган телефонны кая куйдыгыз?
– Мин бернинди дә телефон күрмәдем дә, урламадым да!
– Димәк, 28 сентябрьдә син анда булгансың?
– Әйе, булдым.
– Батталовларның өйдә юклыгын кем хәбәр итте? Син бу мәгълүматтан усал нияттә файдаланырга булдыңмы?
Камил бер сүз дә дәшә алмады. Ул арада әнисе телгә килде:
– Сез күрәләтә минем улыма яла ягасыз!
– Ишек өстенә куелган видекамера язмасында Сезнең улыгызның капкадан кергәне һәм бераздан чыгып киткәне күренә.
Әнисе ап-ак булды. Ләкин, улын яклап:
– Һәм аның кулында урланган телефонмы? – дип әйтә алды.
– Монда сорауларны мин бирәм! – диде тикшерүче, кырыс итеп. Кәефе үзгәргәндәй сизелде. Бераз тынып торды. – Болай булгач, безнең әңгәмә озакка сузылмакчы. – Һәм Камилгә кәгазь сузды. – Кул куегыз. Һәм телефоныгызны биредә калдыруыгызны сорыйм. Тикшерү максатында.
Калганнары барысы да саташулы төштә кебек... Иң авыры – «телефон урлаган» дигән сүзләрне кат-кат ишетү... Иртәгәсен шул ук сораулар, хурлык, кимсенү. Камиләнең күзләренә ничек карар? «Телефон буры» диячәкләр аңа! Иң ачысы – нахакка! Бу сүзне аның картәнисеннән ишеткәне бар иде. «Нахак гаеп ягып, малларын тартып алып, үзләрен Себер куганнар», – дип, нәсел тиешле кемнәрдер турында гел сөйли иде. Менә ул әрнүне Камил да татый. Нинди авыр! Гарьлек хисе шулкадәр көчле! Җилкәсенә тау өеп куйдылармыни! Бердәнбер юаныч – ул бит урламады, ул карак түгел. Кеше әйберенә тию түгел, кызыкканы да юк.
Иртәгәсенә дә бара алмады мәктәпкә, аннан соң да... Әтисенә «мәктәптә грипп, карантин» дип аңлатты.
Әнисе интернаттагы төнге дежурын әлегә башка берәүгә тапшырды. Камилдән дә бигрәк ул көяләнде, ул ут йотты. Кемнәргәдер шылтыратты, кемнәр беләндер очрашты. Җомга көн исә мәктәптән бик ашыгып кайтып керде. Өс киемен дә салып тормыйча, Камилне аш бүлмәсенә чакырып алды да ишекне яхшылап япты.
– Әтиең ишетмәсен, – диде, аклангандай, чәйнеккә су тутыра-тутыра. – Болай да юк-барга кызып китәргә генә тора. Әйдә, улым, утыр, сиңа сүзем бар.
Алар өстәл янына капма-каршы утырды. Әнисе пальтосын, яулыгын салды. Тирләп, коңгырт чәч бөдрәләре ап-ак чигәсенә ябышкан. Бик дулкынланган чактагыча, зур зәңгәр күзләре кучкылланып киткән, бит урталары кызарган. Камилгә еш кына: «Әниеңә охшагансың», – диләр. Юктыр. Артык чибәр бит аның әнисе, кечкенә кызлар яратып уйный торган курчак сыман матур. Үзе шундый да нәзакәтле, кыюсыз, мөлаем сыман, ә үзе, авырлыкмы, көтелмәгән хәлме килеп чыкса, югалып та калмый, бирешеп тә тормый. Пантерадан ким түгел. Юкка прокурор хатыны түгел ләса ул, дип уйлап алды Камил. Ул әнисенә бер кыенлык та китерергә тырышмый да соң, тик менә ничек килеп чыкты!
– Мин бит бүген теге хатынны эзләп таптым. Өенә бардым. Бик ярлы гына яшиләр. Ялгызы өч бала үстерә. Каян булсын, ди, аңарда кыйммәтле телефон! Мине күрү белән коелып төште. Елый да елый, нәрсәнедер әйтеп бетерми, яшерә кебек. Сөйләштек, аңлаштык. Ул минем элекке укучым булып чыкты. Егерме биш меңне кулына тоттырдым. «Аласың гына!» – дидем. Һәм мин аңа ап-ачык итеп әйттем: «Синең телефонны минем улым урлаган дип уйлыйсың икән, ялгышасың! Аллаһы Тәгаләдән курык, ул барысын да күрә-белә, минем улым карак түгел! – дидем. – Бу акчаны сиңа сәдака итеп бирәм, берүк кабул итеп ал, тик минем улыма нахак гаеп якма! Үзеңнең дә өч балаң үсә, гөнаһыннан курык!» – дидем. Алды. Елый-елый алды. Полициягә язган гаризасын икәү барып алдык. «Телефонны таптым, гафу үтенәм», – диде. Миңа калса, кемдер котырткан аны... Монда башкаларның, усалрак кешеләрнең кулы уйный!
Камил кып-кызыл булды. Күкрәгенә дөрләп ут кабып, ялкынының телләре, гүя, кояшка кадәр күтәрелде.
– Ник алай иттең, әни? – диде, әрнеп, кызарынып-бүртенеп.
– Шулай кирәк, улым! Әтиеңнең бик яхшы танышлары белән киңәшләштем. Бу ситуациядә иң дөрес һәм тыныч юл шушы, диделәр. – Әнисенең тавышы ышанычлы, ныклы иде. – Ә син күрше районга, Фәгыйлә апаңа китәсең. Аның белән дә сөйләштем, ул риза, – диде кызу-кызу.
Фәгыйлә апа – әнисенең сеңлесе. Мәктәптә химия-биология укыта. Үз фәненнән районда иң көчле укытучы. Шул эш дип, мәктәп дип, кияүгә дә чыкмый калган. Мәктәп район үзәгендә искерәк кенә йорт биргән булган, шунда төпләнеп, ялгызы гына яшәп ята.
– Хәзер сиңа моннан югалып торырга кирәк! Алар сине онытырга тиеш. Син дә... Син дә моннан ары Камилә дип авыз ачасы булма! Син аңа тиң түгел! Шунысын да онытма: әтиеңне алар дошман күрә! Ул элек Батталовның бер аферасына каршы төшкән булган. Алар Камилә белән йөрүегезгә мәңге риза булмаячак! Яшь чакта кем гыйшык тотмаган? Үпкән-кочкан – җилгә очкан! Онытыла ул! Шуны онытма: әтиең чирле. Сиңа киләчәгеңне уйларга кирәк. Бөтен өметебез, карап торганыбыз – син!
– Әтине тәрбияләргә кирәк бит? – диде Камил.
– Анысы өчен кайгырма, әтиеңне үзем карыйм, улым. Икенче эшемнән чыгам, гариза яздым инде. Бик кирәксә, туганнар, күршеләр ярдәмләшер. Болай да сине Мәскәүгә озатырга җыена идек бит. Аның иң зур хыялы –сине үстереп, укытып, кеше итү. Сине атаклы физик итеп күрәсе килә иде аның. Тик сиңа химия-биологияне ныклап укый башларга туры киләчәк. Ул чакта репетиторга түләү кирәкмәячәк. Күрше районның иң яхшы репетиторы яныңда булачак. Әле уку елының башы гына, соң түгел.
– Ярар, әни! – Бу сүзләрне Камил шундый тыныч итеп әйтте, гүя бу хакта әллә кайчаннан бирле уйланып йөргән.
Батып барган кеше саламга да ябыша, ди. Камилнең хәле шулайрак. Әнисе белән Фәгыйлә апасы сузган салам кисәгенә ул теше-тырнагы белән ябышырга тиеш! Үткәннәр булмаган да кебек, әллә кайда еракта калды, хәзергенең ерып чыккысыз, упкынлы, котылгысыз чынбарлыгы артында. Аяк асты – сазлык, сулар һавасы – ут-ялкын. Барлык өмет – киләчәктә... Тау-таш, кыялар артыннан таң нурлары саркыган сыман, кайчан да булса бер төн пәрдәсе ертылыр әле, аның күңел тәрәзәсенә дә тәүге нурлы дулкыннар сарылыр...
Ул тагын әтисенә борылып карады. Аңа барысын да әйтеп бетермәсәләр дә, әтисе нидер сизенә иде, ахры, төпкә баткан, куркынган кешенекедәй зур итеп ачылган күзләре борчулы, калтыранган хәлсез ябык куллары белән юрган тышының очын бер бөтәрли, бер сыйпап тигезләргә тырыша иде.
– Әтигә ни дип әйтербез?
– Белмим әлегә... – дип пышылдады әнисе, коры күзләрен сөртеп, йөзен яшереп. Ул инде елап арыган, яше корыган иде. – Берәр сәбәп уйлап табарбыз. Ул бит син озаграк кайтмый торсаң да, карават башыннан синең күлмәгеңне алып, йөзенә ябынып ята иде... Синең исеңне дә юксына иде... Саргаер инде, сагыныр...
6
– Камилә... – Ноутбук экранында җанга якын йөзне күреп, Камил балкып елмайды. – Ничек хәлләрең, Камиләү?
– Менә синеке ничек? – Кызның йөзе үпкәле иде. – Кая булдың, ник берни дә әйтмәдең? Мин нәрсә уйларга тиеш?
Егет аптырап калды. Берни дә белми микәнни?
– Мәктәптә ниләр сөйлиләр? – дип, кызыксынырга ашыкты.
– Аптырыйлар инде... Беркем берни әйтми. Радим гына, «Качты куркак куян», дип, батыраеп йөргән була. Ул нидер белә, ахры. Ул, сине хәтта полициягә эләккән, дип сөйләде. Кемнеңдер телефоны югалган, аннан табылганмы соң шунда...
– Шуннан?
– Шуннан ни, оныттылар. Кемдә кем кайгысы инде! Бөтенесенең телендә БДИ, репетиторлар, чыгарылыш кичәсе... Ә мин нишләргә тиеш, Камил? Бер атна буе ни шалтыратмыйсың, ни контактта юксың!
– Менә шалтыраттым бит! – диде Камил, елмаеп.
– Син кайда әле?
– Күрше районда!
– Шаярасың... – Камиләнең тавышында үпкә сизелде. – Минем синең белән күрешәсем килә...
Егет җитдиләнде. Әйтерсең, аязып китәргә җыенган күк йөзен янә кара болыт басты.
– Ярамый, Камилә!
– Ник? Ни булды? Ник син миңа берни дә сөйләмисең? Агент 007 булдыңмы?
– Әйе, – диде Камил, җавап табылуга куанып. – Әлегә мин, чыннан да, «Агент-007», һәм безнең сөйләшкәннәрне дә дошман разведкасы сизәргә тиеш түгел... Шулай яхшырак булыр. Җитди сәбәпләр бар, Камилә. Бер очрашкач, мин сиңа барысын да сөйләп бирермен, тик әле түгел!
Камилә боегып калды. Кашларын җыерды.
– Белмим инде, Камил... Әни дә сиңа каршы әллә ниләр сөйли. «Аралашма аның белән бик начар егет ул», – ди. Башта мин сине якламакчы булдым. Аңа барысын да аңлатырга тырыштым. Тик ул синең хакта ишетү белән, кызып китә. «Сиңа бәхет телим, ник шуны аңламыйсың, – дип тирги. – Укырга керерсең, шунда менә дигән егетләр белән танышырсың. Һич булмаса, әнә Радим белән дуслаш. Ичмасам, яхшы ата баласы», – ди. Ә минем Радимга әйләнеп тә карыйсым килми. Әнигә каршы әйтеп тә файда юк. Мин эндәшмим. Мин хәзер нәрсә уйларга да белмим, Камил.
– Камилә, минем хакта ниләр генә сөйләмәсеннәр, ышанма! – диде Камил, нык, ышанычлы итеп. – Тик минем аркада әниең белән дә тиргәшмә! Ул чынлап та сиңа яхшылык тели.
– Миңа нәрсә яхшырагын әни белән син беләсез бугай! Миңа караганда да! Ә миннән сораганыгыз бармы сезнең, «Ниләр уйлыйсың, Камилә, сиңа ничек ошый?» дип. – Камилә, дулкынланып, кызып китте. – Хуш!
Буш экранга карап катып калган Камилнең күңелендә дә бушлык. Көнен дә, төнен дә истән чыкмаган, төшләренә кереп йөдәткән сөйгәнен үпкәләттеме?
Их, барысына да кул селтисе дә, кош сыман очып кына кайтасы иде туган өйгә! Әтисе, әнисе янына. Туган йортны тирәләп-тирәләп очарга да Камиләләрнең ишек төбендәге каенга барып кунарга иде... Һәм ишектән Камиләнең күренгәнен көтәргә! Юк, әле төн бит. Йокларга әзерләнәдер Камилә. Аның тәрәзәсе төбенә килергә дә пыяла аша кызга күз салырга... Әнә ул төнгелеккә озын куе чәчләрен тарата... Урынын җәя һәм, ниндидер караш тоеп, ялт борылып, тәрәзәгә күз сала... Тик анда беркем дә юк... Тышта кара көз, караңгы, яңгыр...
7
Быел суыклыгы белән кешеләрнең теңкәсенә тигән кышны да, ялындырып кына атлаган язны да күрмәде-белмәде Камил. Элек тә көне уку белән үтә иде. Хәзер инде укуга башы-аягы белән чумды. Бар шатлыгы – уку һәм Камилә белән телефоннан, скайптан аралашу. Теләге бер: яхшы баллар алырга! Бирешмәскә! Аны котылгысыз усаллык белән китереп кыскан аяусыз чынбарлыктан шулай гына котылып булыр кебек. Һәм матур киләчәк хакындагы матур хыяллар белән генә! Көннәр үтә, үткәннәрне вакыт комы күмә. Аларга юл ябык. Үткәннәр хакында уйламаска! Аларны хәтер зиратына җирләргә дә киләчәккә атларга!
Химия белән биология фәннәре шулкадәр кызыклы! Ничек бу хакта элегрәк белмәгән! Әллә инде Фәгыйлә апасы шулай оста аңлатамы? Ярып кына сала. Юкка гынамыни аның укучылары ил күләмендә олимпиадаларда җиңеп чыга. Үзе – атказанган укытучы. Искерә төшкән шкафлары тулы китап, белешмә, сүзлек. Совет чорында ук чыккан әллә нинди яхшы-яхшы дәреслекләре бар, аларның күбесен Интернеттан да табып булмый хәтта. Репетитор булуын үтенеп, күрше районнардан киләләр. Үз предметы турында сөйли башласа, бөтенләй икенче кешегә әверелә. Калын күзлек артындагы зур яшел күзләре зурая, борын тишекләре киңәя...
Фәгыйлә апасының аскетларча җиһазландырылган йортының бүрәнә диварлары күзгә күренми башлый – Камил белем дөньясына чума. Элек аңлаешсызрак тоелган химик формулаларга җан керә, молекула, атомнар, күзәнәкләр терелә.
Камил хәзер шундый карарга килде: ул табиб булачак! Башка беркем дә түгел! Иң катлаулы белгечлекне сайлаячак – нейрохирургияне! Әтисенә дә ярдәм итә алыр, бәлки. Мәктәпнең каен аллеясында күңеленә күктән мәхәббәт иңә иде сыман, ә хәзер – гыйлем. Ул Мәскәүгә дә китмәячәк, Питерга да – Уфага укырга керәчәк. Камилә белән икесе бу хакта сүз ныгытып куйдылар инде...
...Тиздән БДИ мәшәкатьләре җитте. Камил имтиханнарны гаҗәеп бер тынычлык белән каршы алды. Соңгы арадагы вакыйгалар егетне чыныктырган иде. Ул хурлыклы, түбәнсеткеч хәлләр янында БДИ – вак мәсьәлә. Һәм ул каушамый-нитми генә сынауларны шактый җиңел генә үтеп, химия, биологиядән тестларны, ким дигәндә, туксанышар баллга бирә барды. Урыс теленнән генә сиксән сигез балл, ләкин бу да начар күрсәткеч түгел.
Документ оригиналларын Уфага, медицина университетына тапшырып кайтты да, конкурс нәтиҗәләрен көтә башлады. Биредә конкурс илдә иң зурлардан. Тик егет үзенең конкурстан үтәчәгенә ышана иде. Ул – беренче иллелектә. Аңардан көчлерәкләр, башка еллар статистикасын карасаң, башкала вузларын яулый. Шулай булды да, Камил беренче турдан ук үтеп китте. Димәк, ул беренче сентябрьдә студентлар сафында университет ишекләрен ачып керәчәк. Ачып керәчәк тә янә башы-аягы белән укуга чумачак.
Июль Фәгыйлә апасында үтте. Аның искерә төшкән йортында буйыйсы нинди урын бар, барысын да яңартып чыкты. Түбә калае тишелгән иде, аны алыштырдылар. Осталарга булышып йөри торгач, тегеләр аны үзләре белән эшкә кыстый башламасынмы?! Яшь кеше ни, куркып-нитеп тормый, түбә башына да маймылдай үрмәләп менеп китә, калай бөгәргә дә кулы ята. Ә ник бармаска? Җәй ахырына кадәр өч йорт, ике мунча түбәсе яптылар, кулына акча керде. Үзләренә атна аралаш диярлек кайтып, әтисен мунча кертешеп йөрсә дә, әнисе аның бик еш кайтып йөрмәве яклы иде.
Камилә белән очрашу һаман кичектерелә килде. Сентябрьне көтәргә, Уфада күрешергә карар иттеләр.
Камилә дә – булачак студент. Ул, әнисенең сүзен тотып, нефть университетының икътисад бүлегенә укырга керде. Аңа, кайда укыса да, барыбер иде, ахры. Әтисе дә, әнисе дә аңа карьера турында сөйлиләр, төрле чараларда катнашырга өндиләр. Мәктәп елларында әнисе аны музыка мәктәбенә йөрергә мәҗбүр итте, спорт түгәрәгенә яздырды. Аның сүзен екмаска була, йөрде инде кыз. Тик Камиләнең укыйсы да, ниндидер баш әйләндергеч уңышларга да ирешәсе килми, аның кияүгә чыгып, хуҗабикә булып, матур-матур балалар үстерәсе генә килә. Һәм ул яраткан, җаны теләгән кеше дә бердәнбер генә. Ул – Камил. Аңа, Батталовның бердәнбер чибәр кызына, күпме егетләр күз атып йөри. Сукыр түгел, күрә, сизә. Үзенең килмәгән җире юклыгын да белә. Күрше Радим да, сукыр чебен кебек, күзенә кереп бара. Ул да нефть университетына керде. Шулай ук түләүле бүлеккә. Тәнәфестә, лекцияләрдән соң сәбәп табып та, сәбәпсез дә Камилә янына килә, нидер сөйләгән, кызны көлдерергә тырышкан була. Ләкин кызга Камилдән башка беркем дә кирәкми. Аны уйлап, таңы ата, аны уйлап, кояшы бата. Төшләрендә, хыялларында да ул, ул...
Әлбәттә, боларны ул әнисенә дә, әтисенә дә сөйли алмый. Камилнең исемен дә ишетәсе килми әнисенең. Күкерт кебек кабынып китәргә генә тора. «Әтисе кебек үк катыбаш ул», – дип, Камилне сүгә. Камилә әти-әнисе сөйләшкәндә, колак чите белән генә ишетеп калды: Камилнең әтисе Фәрит абый район прокуроры булып эшләгән чакта, Камиләнең әтисе белән икесенең арасында ниндидер зур конфликт булган. Әтисе Агыйдел буенда бик матур урындагы ничәдер гектар мәйданны бер депутатка бирдергәнме соң... Шул җирләргә ымсынып йөргән, ял йорты ачарга җыенган бер фермер прокуратурага шикаять язган. Прокурор эшне йомарга теләмәгән, зурга җибәрмәкче булган, әмма өлгермәгән – авариягә тарыган. Болар хакында сөйли башласа, әнисенең кәефе тәмам бозыла, нервысы куба.
Чынлап та, Камилнең әтисен бик каты куллы, үтә дә туры, законнан тайпылмаучы кеше булган, дип, әле дә сөйлиләр. «Чын прокурор» дигән кушаматы да бар. Әнисе аның хакында: «Юләр ул Фәрит. Дөньяны аңламады, закон куды, – ди. – Дөнья закон белән генә барса, дөнья да булмас иде!»
Камилә әнисе белән бик килешеп бетми. Аңа, мәсәлән, нәкъ шундый, туры, намуслы кешеләр ошый. Алдашуны җене сөйми. Камилне дә шул турылыгы, хәйләсезлеге өчен ярата бугай. Хәер, ул боларны әнисенә сөйләп, аны көяләндереп тормый.
Яхшыгадырмы, начаргадырмы – депутат үз уен тормышка ашырган: елга буенда хан сараедай ял йорты салдырган, җәйләрен гаиләсе белән шунда ял итеп яталар. Камиләнең әтисе белән әле дә бик якын дуслар, ярдәме дә күп тигән бугай. Камиләләр аны елына ике-өч тапкыр зурлап кунак итә, әтисе кунакны ауга алып чыга, Агыйдел буенда балык тотып, шашлык пешереп мәш киләләр.
Депутатның Альберт исемле ябык, озын буйлы, салам сыман сап-сары чәчле малае бар. Әнисе Камиләгә шуны димләп, мәш килә инде. Янәсе, яхшы ата баласы, Мәскәүдә укый, фәлән-төгән... Бернәрсәгә кытлык кичермәссең, Лондонда гына яшәрсез... Кызга боларның берсе дә, Альберт та кызык түгел. Төпченми дә, кирәкми дә. Ошатмый ул Альбертны. Һәм Альбертның да Камилә дип исе китеп торганга охшамаган. Ул – Интернет корты. Бөтен мавыгуы – компьютер уеннары! Әле үсәргә дә үсәргә аңа, кызлар кулын тотып караганчы!
Камиләнең үз кайгысы, үз уйлары, үз хыяллары. Алар исә бердәнбер кешегә барып бәйләнә – аңа, Камилгә! Бүген дә төшендә күрде аны... Бик матур яшел ялан, имеш... Ялтырап, чип-чиста сулы елга агып ята. Йомшак җылы җил исә, чут-чут кошлар сайрый. Аяк астында ком... Камилә яланаяк. Барысы да шулкадәр чын кебек! Камил – елганың бер, Камилә икенче ярыннан атлый... Күпер эзләп баралар да баралар. Тик күпме барсалар да, күпер табылмый. Камилә елганы йөзеп чыкмакчы була. Тик аның суы кинәт карачкыл төскә керә, үзе суык, тәнне корт чаккандай өтеп-өтеп ала. Камил аргы яктан кул селти, йөзе борчулы: «Юк-юк! Кермә суга!» – дип кычкыра. Кыз: «Ками-ил! Ками-ил!» – дип, аны чакырмакчы, боздай салкын суны ерып, аңа таба атламакчы була. Ләкин агым шулкадәр көчле, ә аяклар бүрәнәмени – аларны күтәреп тә, атлап та булмый!..
Бу төшне нәрсәгә юрарга? Тиз генә бергә була алмаслар микәнни алар? Ә Камил ник «Юк! Юк!» ди? Камиләне күрәсе, аның белән очрашасы да килмиме? Ник ул үзе Камиләгә таба атламый? Һәм аның, берни аңлатмыйча, хәбәр итмичә күрше районга китеп баруын ничек аңлатырга?
Күңелдән чыгарып атарга микән әллә аны? Беткәнмени егетләр? Нефть университеты – аларның оясы! Камилдән дә яхшырагы килеп чыгар әле, бәлки...
Һәм кызның күз алдына кечкенә чагындагы бер күренеш килеп баса. Алар әнисе белән ниндидер зур кибеткә барды. Камиләнең күзе иң өске шүрлектәге бер курчакка төште. Ул Камиләнең үзе зурлыгында иде. Күзләре зәп-зәңгәр, керфекләре озын. Алсу күлмәгендә купшы челтәрләр! Кыз, аңардан карашын аерып ала алмыйча, туктап калды. Үтенечле карашын әнисенә төбәде. Ә ул курчакны алып әйләндереп-тулгандырып карады да кире урынына бастырып куйды. Янәшәдәге кечкенәрәк курчакны күреп, елмаеп җибәрде:
– Менә монысын алганда да була, кызым!
Кыз, еларга җитешеп, баягы, үзенә ошаган курчакка үрелде.
– Юк, кызым, анысы бит бигрәк очсыз! Менә, карале, монысы нинди матур! Үзе кыйбатрак та, яхшырак та!
Камиләнең бу курчакка карыйсы да килми иде. Ләкин әнисе өзмәде дә куймады, үзе ошаткан курчакны сатып алды. Ул курчакка тиюче, аның белән уйнаучы булмады, ул, ятимсерәп, шкафның бер почмагында моңаеп утырды да утырды. Кыз, үсә төшкәч, үзе ошаткан теге курчакны эзләп, кибетләрне күпме генә әйләнмәсен, – ул аңа башка очрамады! Шуңа охшаганнары бар, тик менә нәкъ Камилә теләгәне юк! Ул матур курчак, мәңгегә тормышка ашмаячак үкенечле хыял булып, гомерлеккә хәтергә сеңеп калды.
Моңа охшаш хәлләр аннан соң да гел кабатланып торды. Йомшак күңелле Камиләгә әнисенә буйсынудан башка бер чара да калмый иде. Уенчыкларның да, киемнең дә иң яхшысын, иң кыйммәтлесен һәм үзенә ошаганын сайлады аңа әнисе. Алар кызының күңеленә ятамы-юкмы, анысын уйлап та карамады. Әле тагын шул хәл кабатлана түгелме соң? Юк, дип, үз-үзен ныгыта Камилә, җитәр, мин инде сабый бала түгел – үземә ошаганча яшәячәкмен!
Кулы телефонына үрелә. Озын нәфис бармаклар, ялтыр экран өстендә биеп, берчә үпкәле, берчә назлы сүзләр тезә башлый: –«Камил, Камилем!.. Сине ничек сагынганымны белсәң! Шундый нык сагындым, хәтта минем сиңа ачуым килә! Синең белән күрешәсе көнне ничек көтеп алырга? Ничек?»
Сагынуның исбатлавы булып, егет ягына җыр файллары, чәчәк рәсемнәре, смайликлар «оча»...
Озак та көттерми, җавап «хаты» килеп төшә: «Җаным, аппагым! Мин дә... Мин дә синең хәлдә...», «Без күрешербез бит, әйеме?»
«Һичшиксез! Уфага бару белән! Таш яуса да! Көт, сөеклем! Беренче сентябрьгә вакыт бик аз калды». «Телисеңме, мин такси алам да үзем синең янга киләм»?!
– Юк, Камилә. Бу хакта икенче көнне үк билгеле булачак. Киләчәктә бергә була алу өчен әлегә түзәргә, сабыр итәргә кирәк!
– Камил, ә син беләсеңме, безнекеләр өйгә ремонт ясадылар. Вентиляция уемына бер күгәрчен оя корып, бала чыгарган булган. Кузгаттылар инде үзләрен. Тик, әниләре, кеше кулы тигәч, балаларына әйләнеп тә карамады... Тартмага салып, ашатып, үзем тәрбиялим!
– Әйе, – дип җавап бирә Камил. Ул бит хәзер – биология буенча белгеч. – Кошлар, җәнлекләр, хәтта кешеләр дөньясында була торган хәл... Фотоларын җибәрәсеңме?
– Син аңламыйсың! – Кыз аңа үпкәли. – Тагын китап сүзе сөйли башладың. Болар бит – чын, тере күгәрчен балалары! Күрсәң, шундый кызыклар! Инде ихатага чыгара башладым, очарга өйрәнәләр. Канатлары ныгыса, очып китәрләр дә ялгыз калырмын инде...
– Нишләп син ялгыз буласың ди, – дип юата аны егет. Әниең, әтиең бар, мин бар!
– Син бернәрсә дә аңламыйсың! – дигән җавап оча егет ягына һәм элемтә өзелә...
Повестьның дәвамы: http://maydan.tatar/kotermen-digen-iden-povestnyn-devamy-2/
Дилбәр БУЛАТОВА
Фото: https://pixabay.com/
Булатова (Сөләйманова) Дилбәр Данис кызы Башкортостанның Чакмагыш районы Кашкар авылында туган. Кашкар башлангыч, Калмашбаш урта мәктәбен, БДУның татар-рус филологиясе бүлеген тәмамлый.
Хикәяләре «Тулпар» журналы оештырган конкурста, «Иделем акчарлагы», «Таян Аллаһка» әдәби бәйгеләрендә җиңүче булды. Башкортостан «Китап» нәшриятында дөнья күргән өч китап ( «Туй», «Көлдән яралган гөл», «Соң түгел...») авторы. «Туган як әдипләре» (2013) уку әсбабының автордашы.
1994нче елдан «Тулпар» журналында эшли. Башкортостан Язучылар берлеге әгъзасы. Филология фәннәре кандидаты.
«Мәйдан» №2, 2020 ел.
Комментарийлар