Әткәм чыбыркысы

Әле чәчемнән сыйпагандай итә, әле битләремнән иркәли. Аны эзләп, тирә-ягыма каранам, тик беркемне дә күрмим.
Сәерлегемне өлкәннәр дә сизә иде.
– Җүләр, дияр идең, җүләр түгел, башына зыян килгәнгә охшамый, мөгаен, йорт иясе шаярадыр, – диләр.
Тора-бара мин аңа шундый ияләндем, ул үзен озаграк сиздерми торса, күңелсез булып китә. Ләкин бу турыда бүтәннәргә белдерергә ярамавын да аңлыйм. Югыйсә «тиле Сәхия», – диюләре бар. Кемнең инде үзенә «тиле», дип әйттерәсе килсен?! Күзгә күренмичә, мине иркәләүче зат чыннан да бар иде, мин аның барлыгын шулхәтле ачык тоя идем!
Үземне күзгә күренмәс затның күзәтүе белән килештем. Бүтән балаларның әниләре, әтиләре, әби-бабалары үзләренә сиздереп тә, сиздермичә дә күзәтчелек итәләр бит. Бәлки, аларның да күзләре әллә кайлардан күрәдер? Күңелемнән күз күрмәгән җирләргә китеп, үземне очсыз-кырыйсыз мәйданда дип хис итәм, анда кемнәр, ниләр барлыгын белергә омтылам. Тик берни дә күрә алмыйм.
«Үсеп җитмәгәнмендер әле, – дип уйлыйм мин. – Тиешле яссылыкка буем җитмидер». Һәм мин ул биеклекне тояр өчен өй түбәсенә йә агач башына менеп китәм.
Аннан соң мин әтиемне күзәтергә яратам. Миңа аның чыбыркы шартлатуы ошый. Чыбыркы тавышы әллә нинди хисләр уята, күңелгә матур көй уела. Инде үсеп, җиткән кыз булгач та, чыбыркы моңы колагымда яңгырап тора.
Бер генә көй чыгаручының да бу аһәңне күңелемдә уелып калырдай җыр-моңга тапшыра алганы юк әле. Ә ул моң һаман да колагымда «чың-чың» килеп, бала чагыма алып кайта.
Әткәйнең үзе белән көтүгә дә алганы бар. Ул мине ат өстенә күтәреп утырта һәм болынга алып китә. Аның белән әле утлап, әле ял итеп яткан көтүне әйләнеп чыгабыз. Әткәйне күргәч, колхоз басуына биләмгә керергә яраткан мут сыерларга хәтле кире борыла. Бу вакытта минем өчен җир йөзендә әткәйдән дә кодрәтле кеше юк сыман.
Миңа әткәй мондый кодрәтне чыбыркысыннан ала кебек. Аны селтәп җибәрсә, болынга хәтле чайкалып куя. Ә ул исә, үз чиратында, шук малайлар кебек чикне бозарга җай гына көтеп утлаучы сыер халкын кисәтә. Алар тагын шактый вакыт чыбыркы аһәңенә буйсынып, күшәүләрен дәвам итәләр.
Сихерләнгәндәй, аларны күзәтәм. Чыбыркы очы белән сыер койрыгында ниндидер бәйләнеш бар кебек. Чөнки чебен-черкине бертуктаусыз куып күшәгән малларның, чыбыркы тавышын ишетүгә, койрыклары бермәлгә туктап кала, аннан соң селкенеп куя, елан кебек өскә күтәрелә һәм бер мизгел шулай тора. Ә ул арада кунган чебен-черки, кигәвен, сыерларның канын күбрәк эчәргә теләп, борынын аларның тәненә батыра. Койрыклар, махсус команда булган кебек, аларны себерә-себерә уйнаклый, юк итә башлый һәм өчпочмак формасын ала.
Шул чагында чебен-черки дә, канымны ризык итәргә чамалап, баш очымда кара болыт кебек бөтерелергә тотына, һәм мин ярдәмгә койрыгымны эзли башлыйм. Минем дә койрыгым чебен-черкине куар, янәсе. Аннан соң миндә генә түгел, гомумән, бер кешедә дә койрык юклыгы исемә төшә. Әмма вакыт-вакыт аның барлыгын шулхәтле ачык тоям: «Әллә чынлап та койрык үсте микән?» – дип капшап карыйм.
Вакыт-вакыт кемдер минем күзгә күренмәгән, кул белән капшап булмаган койрыгымнан тартыпмы-тарта гына бит. Мин ул кулны да, койрыкны да аермачык сизәм. Һәр нәрсәгә ияләнеп була икән. Мин дә үземнең шушы күзгә күренмәгән койрыгыма да, аны тарткалап торуларына да шулхәтле ияләштем, игътибар да итми башладым. Үзләрен сизмичә торсам, юксына башлыйм хәтта. Кеше үзе эчкән суга, үзе яшәгән мохиткә шулай ияләшә бит.
***
Әткәем миңа, кешене туган көненнән алып иңендә ике фәрештәсе саклый, дип кабатларга ярата. Аның берсе – рәхмәт фәрештәсе, кылган уңай эшләрен язып бара, бәла-казадан йолып калырга тырыша. Ә икенчесе яман эшләрен үлчи, тик ул да кешене яманлыктан сакларга тырыша, ди. Шулай булгач, миңа куркырлык сәбәп юк. Фәрештәләрем яманлык теләмәс. Ә ул затның шул фәрештәләрнең берсе булуына шигем юк. Әллә икесе дә минем койрыгым белән шаярамы?
Еш кына күз алдымда искиткеч гүзәл планета пәйда була. Бу уйның каян башыма килүен дә төгәл генә әйтә алмыйм. Бер караганда, ул миңа күктән иңә, икенче караганда, үз башымда туа шикелле.
Ата-ана йортында бала озак яшәми.Үсеп җитү белән үз көнен үзе күрә башлый. «Син үз көнеңне бездә күрәчәксең, биредә яшәмәячәксең», – ди бер тавыш. Әти-әниемнән башка ничек яшәрмен? Тавыш иясе дәшми.
Күз алдымда аның илаһи йөзе пәйда була. Йа Хода! Мондый матурлыкны күргәнем юк иде әле. Йөзен аерып карап булмый – бөтен җиреннән, күзне чагылдырып, нур сибелә.
Мин, кулыма кәгазь-карандаш алып, әлеге илаһи затны, илаһи нурны сурәтләргә талпынам. Гүя төсле карандашларым әткәемнең чыбыркысы кебек озынаялар – кәгазьдә алардан барлыкка килгән сызыклардан өчпочмакны хәтерләткән сурәтләр пәйда була. Ерактанрак карасаң, төрле зурлыктагы пирамидаларны хәтерләтәләр. Һәммәсеннән нур сирпелә, тик барыбер ул илаһилыкны тулысы белән сурәтли алмыйм.
Бу рәсемнәр бер-берләренә охшаганнар да, охшамаганнар да. Ничек кенә сурәтләргә тырышсам да, кемне генә ясасам да, төрле зурлыктагы озынча өчпочмак-конус сыман фигуралар хасил була – җир үзе дә, табигать тә, җан ияләре дә... Әйтерсең, кулымда төсле карандашлар түгел, әткәемнең чыбыркысы һәм кемдер аны үзе теләгәнчә кәгазь өстендә уйната.
Ясаган рәсемнәремне укытучыларым җыеп бара. Аларны әледән-әле төрле күргәзмәләргә җибәрәләр.
– Бу бала мондый сюжетларны каян ала икән? – дип аптырый алар. – Гаҗәп бит, һәр рәсем, нинди дә булса мәгънәгә ия булуы өстенә, өчпочмак та.
Алар шушы мохитне үзем тойганча сурәтләвемне генә түгел, ә шул үзем тудырган мохит эчендә яшәгәндәгедәй хис итүемне аңламыйлар. Тоемлауларымны бүтәннәр белән дә уртаклашасым килә. Тик әлеге тавыш иясе, илаһи зат тыеп тора.
– Җир кешеләре сине аңламас, алар сине тилегә санар, – ди ул. Үземне тиле дип уйлауларын теләмим. Шуңа күрә кулыма тагын кәгазь, карандаш, буяулар алам. Ә кәгазьнең мине сатарга теле юк.
Рәсем укытучысы, кәгазь белән генә чикләнмичә: «Киндердә эшли башларга вакыт», – дип киңәш бирә. Ә мин исә рәссам булырга уйламыйм да. Җанымда тупланган, менә-менә шартлап ярылырга торган энергиямне кәгазьгә күчерәм генә. Кәгазь – сердәшем, кәгазь – дустым. Аңа тулысынча ачылам.
Ә бу җирдә мин вакытлыча гына. Мин анда үсәм, алга таба яшәр өчен көч туплыйм, килер бер көн, аны ташлап китәрмен.
Тик бу җирдән кайчан китәсемне белмим...
Бүтәннәр мәхәббәт хатлары алыша. Миңа да килә андый хатлар. Тик мин генә җавап язмыйм. Миңа хат язучының кемлеген дә беләм – Фәйзелгаян булмый кем булсын? Тагын кәгазь, буяуларыма тотынам. Күңелемдәге билгесезлек хыялый сурәтләргә әверелә. Сурәтләгән дөньям искиткеч матур. Тик нишләптер анда ярату юк. Андагы һәр җан иясе ялгыз. Шуңа анда шатлык та, кайгы да, үлем дә, мәхәббәт тә юк, анда кеше мәңгелек.
Сөймичә, сөелмичә яшәүдән дә авыррак нәрсә бар икән?! Син бар, син эшлисең, син – мәңгелек, тик моңа беркем дә көенми, сөенми, сине берәү дә яратмый, берәү дә көнләшми. Табышлар да, югалтулар да юк.
– Хатлар язып, хатлар алып, җирдәгеләр уенын уйнамый тор, – ди илаһи зат. – Синең бүтән яссылыкның алиһәсе буласың бар... Илаһи зат миңа үзенең барлыгын еш белдереп тора. Ул беркайчан да тавышын күтәрми, тик вакыт-вакыт мине куркыта да.
Урта мәктәпне тәмамлагач, рәссамнар әзерләүче уку йортына кергәч, беркем гаҗәпләнмәде. Алар фикеренчә, җир кешесе һөнәрен сайларга тиеш тә түгел идем. «Дөньяда моңарчы күрелмәгән рәссам үсеп килә. Тормышның бүтәннәр күрмәгән мизгелләрен, бүтәннәр күрмәгән чагылышын сурәтли алырдай рәссам», – диделәр.Тик кайчан да булса, үзем яши башлаячак яссылыкны күзаллавым турында берсе дә белмәде. Моны үзем дә белмәдем.
***
Көннәрне – төннәр, төннәрне көннәр алыштырды. Академияне тәмамлап, төрлебез төрле якка таралды, ә мин Рәссамнар берлеге каршындагы күргәзмәләр залында консультант булып калдым. Шуның өстенә мастерскойда эшләр өчен урын бирделәр.
Эшли башлавым республика һәвәскәр рәссамнарының зур күргәзмәсе ачылу көннәренә туры килде.
Профессионаллар белән генә түгел, һәвәскәр рәссамнарның да күбесе белән таныш идем инде. Картиналарда җир үзе, җир кешеләре сурәтләнә. Карасана, җир дә шундый гүзәл икән бит! Аеруча таң аткан чагында. Һәр җан иясеннән, һәр агачтан, хәтта һәрбер үләннән нур бөркелә. Нишләп мин шушындый гүзәл планетада яшәмичә, башка яссылыкта яшәргә тиеш әле?
Бу тетрәнү шулхәтле көчле иде ки, андагы бүтән картиналарга игътибар итмичә, почмакта торган урындыкка барып утырдым. Күз алдымда куе томан болыты чайкала. Каяндыр нур бөркелә. Таныш, бик таныш нур. Алдымдагы куе томан чайкалудан туктады һәм әкренләп таралды. Чү! Кемдер каршыдагы диварга яңа картиналар элә. Нур алардан сирпелә икән!
Бу картиналарда мин ташлап китәргә тиешле җир түгел, ә яшәргә тиешле яссылык күренешләре чагыла иде! Гаҗәпләнүдән аһылдап куйдым. Кемдер дигәнем миңа таба борылды.
– Хәлегез киттеме әллә? – дип сорады ул. – Хәзер валидол табам. Ул кесәсеннән валидол чыгарды. «Менә бит кирәге чыга икән, – диде ул. – Нигәдер кесәмә тыгарга уйладым. Сезнең өчен булган икән». Күз алдым яктырды.
– Мин дә, йөрәгемнең кайдалыгын белмәсәм дә, сумкамда валидол йөртәм, – дидем. – Берәрсенә кирәге чыгуы бар, дип... Көлештек.
– Икебез бертөсле уйлыйбыз икән.
– Шулай булып чыга. Тик нишләптер сезне бер дә күргәнем юк иде. Каян, кем сез?
– Ә сез кем?
– Мин монда эшлим. Яшәвем дә биредә. Сез кайда яшисез?
– Бүген минем яшәвем – урманда.
– Ә иртәгә?
– Анда күз күрер.
– Бу рәсемнәр каян?
– Болар җир рәсемнәре түгел.
– Ә кайдан?
Хәер, мин аларның чыганагын беләм. Шуңа соравым да мәгънәсез тоелды, ахры. Сорауга каршы җавап:
– Каян дип уйлар идегез?
Мин аны кладовка бүлмәләренең берсенә алып кердем. Үземнең картиналарымны күрсәтә башладым. Картиналарны күргәч, ул бик гаҗәпләнде.
– Бу рәсемнәр нәрсә аңлатырга тели, дип уйлыйсыз? Димәк, сез дә күңелегез белән бу җир кешесе түгел?
– Шулай уйлыйсызмы?
– Җир кешесе бүтән яссылыкка омтылмас иде.
– Мин омтылмыйм... Мине кемдер этәрә... Миңа үз җирем якын. Бу очрашуның очраклы түгеллеген икебез дә аңлый идек. Тик ачылып китәргә ашыкмадык.
– Сүз юк, сезнең картиналарыгыз әсәрләндерә, уйландыра, әмма анда җирдәге җылылык юк.
Без яңадан күргәзмә залына менәбез. Аннан берничә картинаны алып төшәбез һәм чагыштырабыз.
– Без табигатьне төрле нурланышта сурәтләгәнбез. Сезнең рәсемнәрдә Кояш өстенлек итә, минекендә – Ай, йолдызлар... Беребезнекендә – көн, беребезнекендә – төн... Тәүлекнең төрле вакытын сурәтләгәнбез...
– Елның төрле фасылына ишарә дә юк түгелме?
– Бу җир түгел, бу бөтенләй бүтән яссылык! Ул Кояшка да, Айга да, йолдызларга да бүтән мөнәсәбәттә. Анда кояш офыкка керү белән, күктә йолдызлар калка. Күрәсезме, алар бездәге йолдызлар кебек түгел, берничә кояш булып, төрле яклап, офыктан күтәрелә. Монда көн көндезгедән күп тапкыр яктырак, күп тапкыр эссерәк. Чөнки җирдә төнлә яктырта торган ай һәм йолдызлар да биредә көндез яктырта. Төн исә сездәгедән караңгырак, анда ай да, йолдызлар да юк. Мондагы төн – тереклекне кояш эссесеннән коткаручы ул.
– Картиналарны язганда, моңа игътибар итмәгән идегезмени?
– Мин аларны ничек бар – шулай ясадым, үземә якын булган күренешләрне генә сурәтләдем. Тик безнең дә җир элек болай түгел иде. Бу картиналар – минем күңел җәрәхәтем дә...
– Ә сез? Сез үзегез кем?
– Минме? Мин – кеше.
***
Җирдән кайчан да булса аерылып китәргә тиешлегемне белә идем. Тик әле бүген дә, иртәгә дә түгел, гомумән, әле тиздән түгел кебек иде. Кеше үзенең кайчан да булса җанының тәненнән аерыласын яисә җирдәгеләр әйткәнчә, үләсен белә торып, мәңге үлмәс кебек яшәвен дәвам итә, үлем аны һич тә куркытмый. Ә инде үзенең гомере азайганын сизгән саен аңа теше-тырнагы белән тагын да ныграк ябыша. Минем белән дә шулай. Элек үземне монда вакытлыча кунак кына итеп караган Җир хәзер тагын да матуррак, тагын да мәһабәтрәк, шул ук вакытта кызганыч та тоела. Шулай да ул минсез яши алыр. Ә мин?
Бу тетрәнү шулхәтле көчле иде ки, төне буена йоклый алмыйча азапландым. Таң алдыннан әкрен генә өскә күтәрелә башлавымны сиздем. Менә түшәмгә җиттем, аның аша бернинди тоткарлыксыз үтеп чыктым, өскә әллә ничә кат болытлар аша үтеп, очар кошка әверелдем һәм җир тирәли әйләнә башладым. Юлымда үзем кебек кошларны күп очраттым. Алар миңа гаҗәпләнеп карыйлар һәм: «Карагыз әле, кешегә охшаган нинди кош безнең арада», – дип гаҗәпләнәләр.
Күктәге кошлар барысы да парлы-парлы. Алар арасында минем генә парым юк.
Җир тирәли кат-кат әйләнәм, аны аркылыга да, буйга да күрәм. Менә үзем яшәгән авыл, үзем үскән йорт. Әнә, анда әнкәй, әнә, сеңелләрем. Әнә, әткәй чыбыркының яңасын үреп утыра. Үзе җырлый:
Оҗмахларда яшәсәң дә,
Сагындыра туган җир...
Әнә, икәү бергә уйнап үскән Фәйзелгаян. Фәйзелгаян чыбыркы селтәнеп маташа. Әткәм чыбыркысы! Ничек килеп кергән аның кулына, кем биргән? Әллә көтү чираты аларга җиткәнме? Каяндыр әмер килә:
– Кит! Син бу җирне озак карап торырга тиеш түгел! Синең урының – биектә. Шунда күтәрел!
Бу әмергә буйсына алмыйча катып калам. Югарыга күтәреләсем һич килми. Туып-үскән җиремнән аерыласым бөтенләй килми! Мин Фәйзелгаян тоткан чыбыркыдан күземне ала алмыйм. Нишләп әткәй аңа бирәсе итте икән?
Һәм кире төшәм. Күз алдым томан белән каплана. Ә инде томан таралгач күрәм – бүлмәдәш кызым Кафиянең йөзенә карарлык түгел.
– Әллә берәрсе үлдеме? – дип сорыйм. Ә ул җавап урынына:
– Уяндың! Уяндың! – дип кочаклап ала. Аның сүзләреннән шуны аңлыйм: өч тәүлек буе йоклаганмын икән. Битемне чәбәкли-чәбәкли уятып та караганнар, уята алмаганнар. Шуңадыр, бит алмаларым чеметтереп кызыша. Аптырагач, табиб чакырганнар. Ул:
– Уянганчы тимәгез, уятырга тырышмагыз. Иҗат кешеләренең, әсәр өстендә утырганда, атналар буе йокламаган кебек, соңгы ноктаны куйгач тынычланып, берничә көн буена йоклавы гадәти хәл, – дигән.
Мин Фәрваз белән очрашырга булдым. Ул да киләсемне белгән кебек иде.
– Монда күргәзмәгә дип килүегез күз буяр өчен генә. Максатыгыз бүтән.
– Әйе, бүтән, – диде ул. – Урман кешесе табигатьне сакларга тиеш. Җирдә хәзер тоташ җинаять. Кеше кешене ботарлый. Ерткычлар да үз кавемнәре белән алай кыланмый.
– Ләкин ул – минем туган җирем!
– Безгә бүтән планетада яшәү мөмкинлеге бирелде.
– Сез шуннанмыни?
– Әйе. Мине җиргә сине алып китәр өчен җибәрделәр. Тик мин сине бүтән җирдән эзләгән идем.
– Кайдан?
– Әткәң чыбыркысы яныннан!
– Мин беркая да китмим!
– Синең сайлар мөмкинлегең юк. Безнең яссылык күптән көтә үзеңне. Анда да кешеләр яши. Анда хәзер гомер мәңгелек. Элек алай түгел иде.
Ул «мәңгелек» сүзе урынына «мәңгелек төрмә» дияргә теләгәндәй тоелды...
Язмышымның шулай җиңел генә хәл ителүен теләдеммени? Җирдә туып, үс тә, сине ансат кына бүтән яссылыкка алып китсеннәр әле?
Әткәем, әнкәем, туганнарым, дусларым миннән башка нишләр? Ә үзем нишләрмен? Мәңгелек гомерем белән бөтенләй башка планетада яшәргә тиешмени? Ник кирәге бар мондый мәңгелекнең?
***
Күргәзмәгә бу хәтле халыкның күптән килгәне юк икән. Аны Фәрваз картиналары бигрәк әсәрләндерде. Озак тукталып, якынрак килеп тә, ераккарак китеп тә карадылар. Ара ераклыгына мөнәсәбәтле рәвештә шушы күренешләргә яктылык сибелеше дә үзгәреп, төрле балкышка керә икән. Бер карасаң – көмеш сыман, бер карасаң – алтынсу, бер карасаң – зәңгәрсу алар. Ә бу конуслар – өчпочмаклы пирамиданы хәтерләткән рәсемнәр эчендә кешеләр бар сыман. Яктылык уйнавына мөнәсәбәтле рәвештә аларның күзләре, колаклары, иреннәре, күкрәкләре шәйләнә. Нәкъ безнең җир кешеләре шикелле! Бу рәсемнәр бергә тезелеп киткән пирамидаларны хәтерләтә. Мисыр пирамидаларын ничек төзергә булдылар икән дип, ничә гасыр баш ваталар, әмма барыбер җавап таба алмыйлар. Чит планеталар белән җир кешеләренең элемтәсен белгертүләре түгелме?
Остаханәдә эшләнеп беткән һәм языла гына башлаган картиналарымның фрагментларын кат-кат карыйм. Космик киңлектәге өчпочмаклы тормышны чагылдырган рәсемнәрем Фәрвазныкы белән чагыштырганда тоныкланып калды кебек. Остазларымның аларны мактавына, иҗатта яңа үсеш дип бәяләүләренә элек тә аптырый идем. Үз йөрәгем аша үткәреп язмадым бит. Кемдер кулымнан тоткандай, киндер өстендә йөртте генә.
Ниһаять, күргәзмә эшен туктатты. Бүтәненә әзерлек башланды. Картиналар җыеп алынды һәм кабат рәссамнарның үзләренә кайтарылды.
Фәрвазның адресын табарга тырышсам да, каталогта аның турындагы мәгълүматлар юкка чыккан иде.
Хәзер миңа болар барысы да төш кебек тоела. Тик берара тыныч кына яшәгәч, тагын сәер хәлләр була башлады.
Кич белән тыныч кына йокыга китәм. Ә төшемдә үземне ымсындырган да, шул ук вакытта куркыткан да яссылыкка сәяхәт итәм. Миңа анда рәхәт кебек, җиргә кайтасым да килми. Җиргә әткәм-әнкәм кире чакыра. Әнкәм:
– Син – җирнеке, син – безнеке, кайт! – дип ялвара.
– Алтын таулары вәгъдә итсәләр дә, ышанма. Адәм баласының кадере – үзе туып үскән җирдә генә, – ди әткәем. – Читтә солтан булганчы, үз илеңдә олтан булу мең тапкыр яхшырак. Бер солтан урынын алыр өчен мең башкисәр тозак кора.
Сәер инде. Бу яссылыкка беркайчан да үзем теләп менмим. «Менәсеңме?» – дип сорап та тормыйлар. Ә уянгач, үзем күргән төш тә тоныклана. Вакыт-вакыт мондый сәяхәтләр озакка сузыла. Уянгач:
– Тагын берничә тәүлек йокладың, үлдең дип курыктык, – диләр.
***
Беренче отпускам вакыты җитте.
Ял вакытында бер генә картина да язмадым.
Бу елны ике планета, ике яссылык арасында йөреп үткәрдем, алҗыткан. Мондый сәяхәтләр көчне күп ала, ике шәһәр арасында гына йөрү түгел шул. Остазларым бу тынлыкны хыялый картиналардан соң реаль тормыш турында иҗат итә башлау алдыннан булган эзләнү чоры итеп кабул иттеләр бугай. Ә ялга чыгар алдыннан эштән китәргә гариза язып кергәч, директор кәгазьне тегеләй дә, болай да әйләндереп карады:
– Кызганыч, – диде ул. – Бик кызганыч. Тик сезне дә аңлыйм. Иҗат кешесенең дәүләт эше белән бәйләнеше аның иреген кыса. Ул азат булырга тиеш. Матди ягың җайланганчы, картиналарыңны монда калдыр, күтәреп җәфаланып йөрмә. Куйган урыннарында торсыннар, буш бүлмәләр җитәрлек. Җаең булгач алып китәрсең. Безнең илдә генә иҗат кешесенең кадере юк, бу рәсемнәрең белән чит илдә яшәсәң, черегән бай булыр идең инде. Бер кечкенә генә картинаны да Кытайда җиңел машинага алыштырып була, ди. Көлмә, көлмә.
– Агыйделнең аръягында бер инәгә – бер сыер, – дим. Картиналарны күтәреп йөрергә җыенмый да идем әле. Бәлки, тагын яңа күргәзмәләр булып, анда берәрсенә урын табылыр һәм килүчеләрне үзенә җәлеп итәр? Фәрваз картиналары янындагы кебек озаклап карап, төрле мәгънә эзләрләр? Минем фикеремчә, дөньяга танылган бүтән рәссамнар өчен дә җир аларны бүтән яссылыкка әзерләүче тәүге бишек булгандыр. Әнә бит, Мәрьям-ана болытлар өстеннән, канатлы фәрештәләр ярдәмендә Гайсә пәйгамбәрне күтәреп, җиргә – кешеләр янына тиккә төшмәгән. Вакыты җиткәч, тагын күккә иңгән. Бүтән яссылыкка. Мәңгелеккә... Тик болар турында беркемгә дә әйтә алмый идем. Алдымдагы буяулар, пумала һәм киндер сыйдырды уйларымны. Хисләрем төрле сурәтләргә әверелеп, билгеле бер сюжет булдылар. Мондый хисләр җир кешесендә була алмый иде. Җир кешесе бүтәнчә яши. Ул яна, көя, сөя. Бу рәсемнәрдә яну да, сөю дә, көю дә сизелми.
Картиналарымның санын белер өчен директор белән аскы катка төштек. Алар ничек куйган булсам, шул хәлдә торалар иде. Тик беренче рамны әйләндереп карауга, йөрәгем «жу» итте. Минем картиналардагы рәсемнәр бер дә булмагандай юкка чыкканнар, киндер тартылган рамнар гына калган иде. Рәсемнәрем бүтән яссылыкка күчтеләр микәнни? Минем йөземдә үзгәреш күрмәгәч, директор җиңелрәк сулый башлады.
– Әллә экстрасенслар үзебезгә белгертми генә шаяртмакчы булдылар микән? – диде.
Директордан бу турыда берәүгә дә әйтмәвен үтендем. Димәк, җирдә кирәгем бетеп бара. Димәк, мине анда дәшәләр.
Җаным бүтән яссылыкка күчкәч, тәнем монда калыр. Аны шунда ук җиргә күмәрләрме, әллә: «Тагын йоклаган», – дип, бераз көтәрләрме?
Әнкәем сәер кызының еш кына мәрткә китүен белә. Бүтән җирдә озак уянмасам, тереләй күмүләреннән курка. Шуңа да ул мине гел авылга кайтырга чакыра.
– Үзебезнең янда гына яшә, олы якны мастерской ит, икебезгә бәләкәй як та бик җиткән, – ди.
Миңа хәзер алар белән саубуллашырга кирәк.
***
Өйдәгеләр мине көткәннәр. Әнкәй олыгайган, әмма ак чәчләре үзенә килешеп тора. Әткәй дә тигез җирдә сөртенгәли. Тик торганда да, башы әйләнеп китүдән зарлана. Бичара әткәй, әнкәй? Тиздән нишләрсез икән?
Мин кайткач, әнкәй яшәреп китте. Аның ак чәчләре рәсемнәре юкка чыккан киндерне хәтерләтә.
– Кайтуың әйбәт булды әле, – диде ул. – Синең белән ни генә булса да, үзем исән чагында тереләй күмдермәм. Шуңа күрә авырырга ярамый.
Әнкәй – көчле хатын. Ул һәрвакыт үзен кулга ала белә. Аңа минем җаным ташлаган тәнемне күпме сакларга туры килер әле. Ә кайтмасам?..
– Кайберәүләр кебек тормыш авырлыклары килгәндә дә, үземне кызгандырып йөрмәдем. Дөньяңны онытып кайгырып йөрү – кулыннан бер эш килмәгән җебегән кешеләр эше. Безнең аңа вакытыбыз да, теләгебез дә булмады. Дөньялары җитешләргә еласалар да ярый. Ә безгә андый «бәхет» тәтемәде. Әтиең белән тормышыбызны көйләргә, сезне бүтәннәрдән ким-хур итмичә үстерергә кирәк иде. Без дөньяны юктан бар иттек, – диде ул. Әткәем, кадерлем минем! Син дә бит кызың кебек иләс-миләсрәк булдың. Әллә ниләр вәгъдә итеп, кайларга гына чакырмадылар, нинди генә эшләр тәкъдим итмәделәр, көтүеңнән һәм чыбыркыңнан аерылмадың. Әйтүеңчә, ул чыбыркы тылсымга ия. Үзеңнең бар яратуыңны чыбыркыга да кушып үреп, тылсым өстәдеңме әллә?
Бәлки, күрүем соңгы тапкырдыр дип, урманда, болыннарда йөрим.
Әнә, тал сызасы. Монда без балан җыярга йөри идек. Әнә, кыр станы. Монда мин кечкенә чагында хуҗалык сыерларын җәйләүгә куалар иде. Әнә, андыз аланы. Андыз җыяр өчен әллә кайлардан кайталар иде. Җыйган саен күбрәк үсә иде. Бу иңкүлектә шомырт, карлыган күп. Күрәм, хәзер берәү дә җыймый аларны. Берәү дә көтү кертми, чөнки хуҗалык сыерлар асрау белән шөгыльләнми. Тоташ чытырманлыкка әйләнгән, усал кычытканнар баскан. Кулларымны, аякларымны яндыра-яндыра аларны аралап, алга атлыйм. Чытырманлык икегә аерылып, сукмак барлыкка килә. Димәк, болыным мине көткән. Менә болыным да. Берни үзгәрмәгән, шул килеш. Урман эченнән аккан чишмәгә кадәр челтер-челтер килеп ятуын белә. Ник бу чишмәгә суга килмиләр? Әллә Табигать-анабыз, урман җәнлекләре өчен саклап, кешеләр күзеннән яшерде микән?
– Исәнме, чишмәкәй, – дип, суында кулымны юам, битләремә сибәм, уч тутырып, көмеш су эчәм. Бу суның шифасы зур. Бала чагымда чикләвек ватып, тешемне сындырган идем. Чишмә суы эчкәч, аның урынына тагын да матуррак теш калкып чыкты. Ә икенче тапкырында аягымны пешердем. Чишмә суы белән юа торгач, төзәлмәстәй күренгән җәрәхәтнең эзе дә калмады.
Менә мин утырырга ярата торган түмгәк. Бу түмгәктә урмандагы барлык җәнлек-җанварлар да утырып ял итәдер кебек. Янына ук килеп җитмичә, ул күзгә дә күренми. Табигать-ана аңа баскыч киртләп куйган, ул һаман да минем бала чагымдагыдай үзгәрешсез тора. Кеше кулы эшләгән баскыч мондый булмый. Баскычтан менеп, түмгәк өстенә утырам. Яшел келәм белән капланган бу өчпочмаклы түмгәктә шундый рәхәт. Гүя ул минем балачагым белән бүгенемне тоташтыручы антенна. Баскычлар нибарысы җиде. Җәннәт белән тәмугны да бер-берсеннән җиде күпер аерып тора, диләр. Хәер, баскычсыз да түмгәккә менәргә була. Тик баскыч бар, бар икән – димәк, кирәк.
Менгәч, түмгәк өсте киңәеп, тагын бер аланга охшап кала. Анда йөзтүбән ятып, бөтнек, мәтрүшкә исним. Мондагы хуш исләр бүтән болыннан аерыла. Бу хуш исләрне тагын да ныграк сулар өчен куе үлән арасына башым белән чумам. Шул чагында әткәм чыбыркысының очы кебек үзем генә белгән, әмма күзгә күренмәгән койрыгым өзелердәй булып тартыла. Берәр урман җәнлеге шаярамы әллә? Алай дисәң, кыргый җәнлекләр кеше белән шаяра беләмени? Гүя кемдер миңа әмер бирә. Башымны күтәреп, як-ягыма карыйм. Болын буйлап тездән югары чәчәкләрне, үләннәрне аралап, кемдер миңа таба килә.
Ничек килеп чыкты соң ул монда? Каян белгән бу аланны, кем әйткән, кем чакырган? Ул, бәлки, кеше түгел, фәрештәдер. Юк, фәрештә түгел. Ул – Фәрваз.
– Уф, куркыттың, – дим.
Әйтерсең, без аның белән аерылып тормаган.
– Ә мин сине көттем.
– Шулаймыни?
– Бу без очрашырга тиеш урын.
– Син минем язмышыммы әллә?
– Юк, минем язмышым җирдә түгел.
– Кайда?
– Бүтән яссылыкта.
– Син чынлап та җир кешесе түгелмени?
– Мин аннан төштем. Сине алырга...
Ул миңа зәңгәр башмаклар бирде. Мин сокланып, тел шартлаттым.
– Бигрәк матурлар!
– Сиңа дигән башмаклар!
– Олырак курчак аягына гына ярый бит алар!
– Ә син киеп кара башта. Кызык өчен генә башмакның берсен чәнти бармагыма кидертмәкче булам. Таман гына икән.
– Гаҗәп!
– Алар гади башмаклар түгел. Без яшисе яссылыкка алып барыр өчен алар.
Фәрвазның аягында да шундый башмаклар икән.
Фәрваз янәшәмә басты, уң кулымны үзенең сул кулы белән тотып, һавага күтәрде. Без, җирдән аерылып, зәңгәр күккә күтәрелдек.
Мондагыдай күзләрне камаштыра торган яктылык җирдә юк. Җир аста калды, ә без – йолдызлар арасында. Мондый яктылык алардан. Хәер, җирне яктыртучы кояш та йолдыз бит. Күкрәкне авырттырып, тын кысыла, һава җитми, кайнар мунчадагы кебек эссе. Фәрвазның:
– Ач күзеңне, дөнья бу, – дигән тавышын ишеткәч, курка-курка гына күземне ачам.
Юкка курыкканмын икән. Куркырлык берни дә юк. Тирә-якта искиткеч гүзәллек. Күкне берничә кояш яктырта. Алга карасаң да, ян-якка карасаң да, артка борылып карасаң да – кояш. Тик барыбер агачлар, куаклар, тирә-якта үскән чәчәкләрдә җанның әсәре дә сизелми. Күбәләкләр, кошлар гына түгел, чебен-черкиләр дә күренми.
Җирдә ясаган картиналарым да монда. Әллә хәрәкәтләнәләр дә инде?
Рәсемнәрем дә күккә ашкан! Әнә алар барысы да миңа таба килә. Юк, аларга кешеләр яшеренгән икән.
Иң алдан барган, бәйрәм чыршысын хәтерләткәндәй күренгәне безнең янга килеп туктады һәм җәймә сузды.
– Тизрәк ябыныгыз! – диде.
Мин тиз генә җәймәне өстемә каплыйм. Тын алуы җиңеләеп китә. Тәнгә шифалы салкынча һава өрә. Бу җәймә кондиционер кебек! – Элек синең җаның гына безнең белән була иде. Хәзер тәнеңне дә алып килдең. Син хәзер бөтенләең белән безнең кеше.
Фарваз?.. Ул нишли соң? Аңа карыйм. Ул да мондагы кешеләргә охшап калган.
– Җир кешеләренең өйләре мондый түгел. Ә без җирдәге әкәм-төкәм кебек өйне үзебез белән йөртәбез. Мондый өйләр безгә бик кирәк. Тузган саен яңага алыштырырга туры килә. Син аларны җирдә чагында безгә җитәрлек ясаган да идең...
– Сезгә шуның өчен кирәк идеммени?
– Әйе. Соңгы вакытта планетабыз тагын да кайнарланды. Аны суытырга кирәк. Син безгә кондиционерлар ясарга тиеш.
– Үзегездә ясаучылар юкмыни?
– Моны бары тик җир кешесе генә башкара ала. Бу программа сиңа ана карынында чагында ук көйләнде. Син тоеп яшәгән күзгә күренмәс койрык, мондагылар белән элемтәдә торып, кайчан җитлегүең турында хәбәр бирүче антенна иде.
***
Эсседән беркайда да качып котылырлык түгел кебек. Җир астында махсус җайланган блиндаж сыман корылмаларда да тынга капланырдай эссе. Миңа кешеләр иркенләп тын алсын, иркенләп йөрсен өчен көнне-төнне белмичә, ял итмичә эшләргә кирәк. Мин ашамыйм да, эчмим дә, армыйм да, йокламыйм да. Чөнки җир кешеләре өчен әһәмиятле булган гадәт-сыйфатлар монда яшәүчеләргә бөтенләй хас түгел.
Фәрваз белән шул көнне аерылдым. Үземнең җир кызы булуымны оныттым, әткәем-әнкәемне, туганнарымны сагыну хисе дә миңа ят иде.
Алдымда нибары киндер тартылган рам. Яшәү урыным, яшәү рәвешем шул гына. Мин анда махсус кондиционер-җәймәләр ясыйм. Ясап бетерү белән алар киндердән үзеннән-үзе аерыла һәм аларны тотып карарга да, күтәреп йөртергә дә, өскә ябарга да, кереп яшеренергә дә була.
Тик җир кешесе кайда да җир кешесе булып кала икән. Әледән-әле күңелемне сагыну хисе баса. Ул җылы хисләр рәсемнәргә күчә. Сагыну хисен сагыш алыштыра. Колагымда әткәемнең әкрен генә җыр сузганы ишетелә:
Кай җирләрдә яшәсәм дә,
Сагындырды туган җир...
Минем бу тыныч мәңгелектән, бу хиссезлектән, ялгызлыктан качасым килә. Ә беркөнне кулыма пумаланы тотмаска булдым. Урамга чыктым. Үлән өстенә ятып, болытларны күзли башладым. Чыдап булмаслык эссе дә куркытмады.
Болытлар арасыннан күкне ярып, яшен сызылып үтте. Бер тапкыр, ике... Әйтерсең, ул әткәм чыбыркысы болынны иңләгән кебек уңга да, сулга да еландай бөтерелә, җитезлегенә күз иярми. Әллә инде бу чынлап та әткәм чыбыркысы? Кояшта ялтырап, яшен хасил итә? Юк ла, булмас, саташам гынадыр...
Йа Хода!
Монда да шул бер күк икән бит! Безне биредә каршы алган һәм һәрчак яныбызда булган Гөлфәридәнең куркынган тавышы ишетелә:
– Син нишлисең? Күккә алай озак карап торырга ярамый!
– Ник ярамый?
– Бар бозыклык шуннан килә.
– Нинди бозыклык?
– Төрле хисләр, мәхәббәт, талаш-сугыш һәм үлем.
– Нишләп алар бозыклык булсын?
– Андый хисләр яшәгән планетабызны җылыта. Ул җылылык, йөрәкләребезгә күчеп, гомерне кыскарта торган хисләр тудыра. Без барыбыз да, син дә – мәңге яшисе кешеләр. Күккә озаграк карап торсаң, йөрәгеңне сагыш басар. Ә сагышлы кеше мәңге яши алмый. Аның гомере кыска.
– Ничек яшәргә соң миңа?
– Ул хисләргә ирек бирмәскә, эшләгән эшеңне дәвам итәргә! Пумалага тотынам. Әйе, бу япмалар кирәк. Юкса, бүтән планетада яшәүчеләрнең кешегә хас булган хисләре, үзләренең галактикасына гына сыймыйча, бирегә дә үтеп керә һәм кешеләрнең күңелендә урын ала. Әлеге япмалар шундый йогынтыны нейтральләштерү өчен дә кирәк. Бу эш белән кулларым мәңге бәйле булса, гомерем дә мәңгелек. Тулы бер планетаның!
Мәңгелек гомер һәм мәңгелек эч пошыргыч шөгыль. Сөймә, сөелмә! Янма, көймә! Кулларымда тулы бер планета гомере. Мондый бәхет ничә миллиард кеше арасыннан миңа эләккән. Димәк, мин бу яссылыкның, бу планетаның Алиһәсе?
Иңнәремә мондый зур бурычны аласым килми. Җил искәндә дә сыгылырга торган камыш кебек нечкә кыз өчен бу артык зур йөк. Иңнәрем озак чыдармы? Күпме түзәрмен? Бу уйларыма рәсемнәрем җавап кайтара сыман:
– Син беркайчан да үлмәячәксең! Чөнки монда бөтенесе мәңгелек! Син дә мәңгелек!
Җаныма котып салкыннары исә. Мәңге шулай бер урында, башымны да күтәрмичә, кулыма буяуга манылган пумала тотып яшәргә тиешмени? Мәңгелек кабер бу!
Юк, мин мәңге яшәргә теләмим. Мин – җир кызы. Монда үзем генә түгел. Монда җирдә яшәүнең тәмен белгән Фәрваз да бар. Ул да мәңгелек тормышта хиссез яши микәнни? Алай дисәң, җирдә ясаган картиналарындагы җылылыкны каян алган? Аларда бит сагыш та, сөю дә, юксыну да, өмет тә, тагын әллә нинди хисләр бар. Кайда соң әле ул үзе? Нигә безне аердылар? Мине бирегә алып килде дә берүземне ташлап калдырды. Ник килми ул яныма?
Пумаламны куеп, урамга чыгам. Мондагыдай матурлык җирдә юк. Тирә-яктагы агачлар, юллар буйлап тип-тигез итеп утыртылган чәчәк түтәлләре – үзләре бер сәнгать әсәре. Тик бу матурлыкны тотып карап та, иснәп тә булмый. Якынрак килсәң – җил бәрә, әллә аларга да салкын булдыра торган кондиционерлар куйганнармы? Җирдә өзелгән чәчәкләрне озаграк торсын өчен салкын урында тотканнарын ишеткәнем бар.
Җирдәге чәчәк тә – мәңгелекнең бер кисәге, берләре шиңә, яңалары үсә. Табигатьтәге туктаусыз алмашу процессы – җирнең мәңгелеге.
Һәр куак, һәр үсенте, хәтта кешеләр белән дә шулай. Җаннары мәңгелеккә иңә, алар урынына бүтәннәр килә, табигать мәңгелек хәрәкәттә, яңарышта. Әгәр җирдә тормыш шулай мондагы кебек тукталып, кешеләр шулай мәңге тораташтай калсалар? Тереләр, әмма йөзләрендә нур юк, янмыйлар, көймиләр, сөймиләр, аның каруы алар мәңгелек.
Минем түтәлдәге чәчәкләргә кулым белән кагыласым килә. Нинди материалдан ясалганнар икән? Юк, мондагы салкын безнең февраль салкыннары кебек түгелдер әле. Ике араны кисеп торган күзгә күренмәс чикне үтеп, шунда атлыйм.
Менә беренче түтәл. Ипләп чәчәкләрне сыйпыйм. Чәчәкләр, шуны гына көткәндәй, таҗларын селкетеп тирбәлә башладылар. Алга атладым.
Тик миңа табигатькә җан өрергә ирек бирмәделәр. Гөлфәридә йөгереп килә, ашыга, кабалана, инәлеп-инәлеп кычкыра:
– Тимә! Без сине моның өчен чакырмадык! Алар хәзер һәлак булачак. Син аларны мәңгелек йокыларыннан уятасың!
Кая киткән аларның сабырлыгы? Җир кызыннан бер дә аерырлык түгел үзен!
– Уятса, ни булган?
– Алар кибәчәк, корыячак.
– Яңалары үсәр.
– Алары да шиңәр.
– Тагын яңалары үсәр.
– Шиңгән саен гөл утыртып азапланыргамы?
– Мин арыдым, гарык булдым. Хәрәкәтсез мәңгелектән җаным туңды. Күрәсеңме, бармакларым да селкенми. Ә мин мәңге читлек ясарга тиеш.
– Читлек түгел, ә чатыр-кондиционер.
– Барыбер читлек инде!
Гөлфәридә сүз көрәштерүнең файдасыз булуын аңлады. Ул мине җитәкләде һәм җир асты коридорына алып керде. Аннан зур, киң мәгарәгә килеп кердек. Мәгарә салкын, караңгы иде.
Ул мине бүлмәләр буйлап йөртә башлады. Андагы караватларда төрле яшьтәге сабыйлар йоклап ята иде.
– Монда тормыш дәвам итми дип уйлыйсыңмы әллә? Монда да кешеләр хаталанып, гашыйк та булалар, бала да табалар, тик үзләре газапка дучар булалар. Әнә, күрәсеңме бу балаларны? Мәхәббәт нәтиҗәсе алар. Бу яссылыкта закон каты – әгәр аның законнары белән исәпләшмисең икән, рәхмәт көтмә. Туган балалар монда кала, әти-әниләр читләштерелә. Ә баласы булуы турындагы мәгълүмат хәтерләреннән җуела.
Без ятаклар арасыннан йөрибез. Сабыйлар, төрлесе төрле халәттә ятуларына карамастан, кайсы мендәрен, кайсы юрганын кочаклаган.
– Бу балалар мәңгелек йокыга талмагандыр бит?
– Юк. Алар әниләренә тартылу инстинкты юкка чыгу белән уяначаклар.
– Ә чыкмаса?
– Берәрсе генә әнисен хәтерләсә дә, мәңгелек юкка чыга.
– Алар да мәңге шулай хәтерсез яшәргә тиешме?
– Әйе.
– Ә әниләрнең берәрсе хәтерләсә?
– Шулай ук була.
– Бу бит коточкыч!
Гөлфәридә миңа гаҗәпләнеп карады:
– Мәңгелек тормыш коточкыч буламыни?
– Сөймә, сөелмә. Кайгырма, сөенмә. Адәм баласы сөяргә, сөелергә тиеш. Сез дә шул сөю җимешләре бит. Кем сезнең әти-әниләрегез? Кайда алар? Бу сабыйларга кара! Аларны әти-әниләреннән, сөю-сөелүдән мәхрүм итүегезгә йөрәгегез сыкранмыймыни? Яратуга ихтыяҗ аларның геннарында бит. Юкка гына алар мендәр, юрган кочакламаган! Бичара сабыйларның берсенең башыннан сыйпыйм.
Гөлфәридә коты очып, кулларымны читкә этәрергә тырыша. Ләкин соң иде инде. Сабый, уянып, урыныннан сикереп торды да: – Әни! Әнием! – дип, аңа асылынды.
– Ярамый! Ярамый! – дип кабатлады Гөлфәридә, югалып. Ә үзенең күзләреннән яшь тама башлады.
– Ярамый!
Һәм ул, баласын кочаклап, урамга атылып чыкты. Аның күзләреннән чыккан яшьләр җиргә төшү белән чәчәкләргә әверелделәр, тирә-якта талгын җил исте, ул агач башларын сыйпап үтте, кошлар сайрап җибәрде.
Халык мәйданга җыела башлады. Алар безне кочаклап алдылар, үзләренең күзләреннән яшь ага, яшь тамчылары шифалы яңгыр булып җиргә тама. Менә бераздан җил күк йөзенә зәңгәрсу каурый-каурый болытлар алып килде, һәм җылы яңгыр ява башлады. Күк йөзен яшен телеп үтте, күк күкрәде. Юк, бу яшен түгел, бу – әткәм чыбыркысы бит! Әнә Фәйзелгаян әткәм үзенә тоттырган чыбыркыны селти һәм:
– Син – Җир кызы, кысыр мәңгелеккә алданма! – дип, миңа дәшә. Аның тавышы, күк күкрәве булып, бу яссылыкка тарала...
Серле, тылсымлы әткәм чыбыркысы. Син минем талисманым, син ике яссылыкны тоташтыручы күпер икәнсең бит! Мине саклаучы! Мине яклаучы! Мине генәме соң!
Кешеләр бер-берсен кочаклыйлар, бер-берсен эзлиләр, аларның күзләреннән шатлык яшьләре тама.
– Син безне мәңгелек төрмәдән азат иттең, хәзер без дә җир кешеләре кебек ирекле булдык, – диләр.
Алар өстендәге кондиционер җәймәләр һавада эреп юкка чыктылар.
Еракта атлар кешнәде, ыгы-зыгы башланды, кыңгыраулар чыңлады. Мондый ыгы-зыгыны кызыл туйларда һәм Сабантуйда гына күргәнем бар иде. Соңгы вакытта җирдә дә яшь кияүләр кәләшләрен кыңгыраулы атларда алып кайта. Әйтерсең лә, халкыбызның борынгыдан безгә мирас булып, ләкин оныттырырга тырышылган гадәт-йолалары котсыз мәңгелектән җылы яңгырдай җиргә сибелә.
Әнә, тояклары җиргә тимәгән, очып кына килгән кыңгыраулы атлар күренде. Бизәкле тарантаста чәчәкләргә төренгән кияү егете утыра, ат тояклары тигән урында кыр чәчәкләре пәйда була. Менә атлар якынайды. Мин сыйпап уяткан кызчык каршы йөгерә.
– Әткәй!
Аттан Фәрваз төште. Ул Гөлфәридәне һәм кызчыкны кочаклап алды.
– Ниһаять, без бергә, – диде ул. – Тулы бер планетаны әсирлектә тоткан мәңгелектән котылдык.
Бәйрәм шаукымы белән миңа игътибар итүче дә бетте. Хәер, моңа мохтаҗ да түгел идем бит. Мин бу яссылык кешесе түгел, мине туган җиремне юксыну хисе басты.
Фәрваз! Аңа карата күңелемдәге хиснең гади генә түгеллеген сизә идем. Ул хис мине биредәге бер урында тукталып калган тормыштан саклады. Ул булмаса, биредә мәңгегә калуым бар иде. Әллә монда булмас та идем микән? Аннан соң әткәм чыбыркысына рәхмәт! Аталар мәхәббәте менә шундый булырга тиеш.
Кем, ни өчен каһәрләнгән бу яссылык? Күзләремнән яшь коела. Бу – гади күз яше, гөлгә дә, яңгырга да әверелми. Кемдер иңемә кулын куя. Бу – Фәрваз.
– Мин сине яраттым, – диде ул.
– Мин дә.
– Мин сине рухи туганым итеп яраттым.
– Ә мин – җир кызы булып.
– Синең мәхәббәтең – җирдә. Мин җир кешесе була алмыйм.
– Беләм.
– Сине анда көтәләр.
– Беләм.
Гөлфәридә икенче иңемә кулын куя.
– Безнең планета каһәрләнгән иде. Яшен алласы хәтеребезне алырга теләде. Хәтерсез без ничек яшик? Ризалатыр өчен, алмашка мәңгелек гомер вәгъдә итте. Аңлыйсыңмы, берни хәтерләмичә, үткәнсез һәм киләчәксез, бер урында тукталып калган мәңгелек тормыш! Вакыт алга да бармый, артка да китми. – Сезнең хәтерегез аңа ник кирәк?
– Хәтерсез халык Яшен алласы ни эшләсә, шуңа риза булып тора. Ә без, яшьнәгәндә, янгын чыкмасын өчен, яшен тоткычлар куйдык, яшен чыбыркысын катырак уйнатмасын өчен, болытларны тараттык. Артык кояш һәм йолдызларны үз орбиталарына җибәрердәй җайланмалар уйлап таптык.
Ә ул һаман безне буйсындырырга теләде. Йолдызларны Кояш белән чыгарга, Кояш белән батарга мәҗбүр итте. Шуңа күрә безнең күктә көндез берничә кояш яктырткан сыман булды. Ләкин без барыбер аны җиңеп килдек. Ул планетабызга хуҗа була алмады. Безгә хәтле яшәгән буыннарның тәҗрибәсеннән файдаланып, төрле ысулларны камилләштердек. Бер генә агачка да, бер генә җан иясенә тияргә дә ирек бирмәдек. Тик ул бик хәйләкәр, барыбер безнең хәтерне юкка чыгарды. Тормыш бер урында туктап калды. Үзе теләгәнчә хакимлек итә башлады. Җирдә коточкыч эсселек башланды. Без аңардан җәймә-кондиционерларда гына качып тора ала идек. Ә күңелдә боз кебек салкынлык... Анда шуннан башка берни дә юк...
Ләкин ул минем дә, Фәрвазның да бер-беребезгә мәхәббәтен бөтенләй үк хәтердән чыгара алмады. Вакыт-вакыт бүтәннәр дә, онытылып китеп, андый хисләрне хәтерләделәр, яраттылар, нәфрәтләнделәр, кайгырдылар. Без барыбер Яшен алласына каршы килдек! Безгә үзләрендә Яшен алласы хакимлек итмәгән бүтән җир баласы гына ярдәм итә ала иде. Ә ул мәңгелек тормыш биреп, сине дә үзенә хезмәт иттермәкче булды. Үзеңне яратучы, бер мизгелгә дә онытмаучы әткәң, әнкәң, туган җирең барлыгын искә алмады.
Тиккә генә яңа туган сабыйларыбыздан аермадылар безне. Бала мәхәббәте, ана мәхәббәте, ата мәхәббәте яшәгәндә, хәтер дә яши. Хәтер булгач, без дә яшибез. Чөнки хәтер ул – үзе үлемсез! – Миннән башка бүтән кеше юк идемени? Минем кай җирем бүтәннәрдән артык?
– Без сайлап тормадык. Бу миссия синнән башка бүтән теләсә кайсы балага да тапшырыла ала иде.
– Алайса, минем бүтәннәрдән бер җирем дә артык түгел?
– Түгел, әлбәттә. Син дә башкалар кебек гап-гади кеше. Сезнең җир кешеләре барыгыз да шундыйлар – нәкъ бездәге кебек. Тик сезнең арада да вакыт-вакыт хәтерегезне югалттырырга тырышучылар килеп чыга. Сезгә дә сак булырга кирәк. Ярдәм кирәк булса – тартынмагыз, сорагыз. Без һәрвакыт булышырга әзер.
Ул минем алдыма рамга тартылган киндер һәм пумала-буяулар куйды.
– Йөрәгеңә кайсы якын – шуны яса, – диде. – Әгәр планетабызны якынрак тапсаң, бәхетле гомер итәр өчен бөтен шартлар бар. Син бездә дә үз кеше. Аңла, хәзер мондагы тормыш җирдәгедән күпкә яхшырак булыр. Авырлыкларны бергә җиңдек, шатлыкларны да бергә уртаклашырбыз. Без сиңа мәңгелек гомер биреп, планетабызның алиһәсе итәрбез. Син беркайчан да картаймассың, һәрчак яшь калырсың. Мәңгелек гомер! Мәңгелек Алиһә!
Колагымда әткәм тавышы ишетелә:
– Чит җирләрнең солтаны булганчы үз илеңнең олтаны бул, балам! Соңыннан илең үзе үк сине солтаны итәр! Мин үземнең болынымны, шифалы чишмәмне, шул болын уртасында Фәрвазны ясадым. Тик Фәрваз дигәнем бүтән егет булып чыкты. Бу – Фәйзелгаян бит! Шул үзе, билгеле. Әнә, ул болында каерылып-каерылып, печән чаба. Печән пакуслары күк белән җир арасын тоташтыра торган баскычка әверелә. Менә ул баскыч минем аяк очына ук килеп терәлә. Баскычка аяк басам. Аякларым, үзләреннән-үзләре шуып, аска, туп-туры Фәйзелгаян кочагына алып төшәләр.
Оҗмах та оҗмах, монда да оҗмах. Менә нинди ул җир кешесенең мәхәббәте! Моны вәгъдә ителгән хәрәкәтсез үлемсезлек белән алыштырып буламыни?
Әнә, ак яулыгын җифердәткән әнкәй, түбәтәен кыңгыр салган әткәй йөгерә. Әнә, туй атлары пәйда булды, тантанага килгән халык – олысы-кечесе, бөтен туганнар, дуслар биредә. Әнә Фәйзелгаянның әтисе сабыр гына, бик канәгать төстә мыегын бора, әнисе аяк астыма ак җирлеккә чәчәкләр чигелгән мендәр куя.
– Төкле аягың белән, кызым! – ди.
Җир әйләнә, күк әйләнә, алар белән әллә үзем, әллә башым әйләнә, әллә Фәйзелгаян белән икебез әйләнәбез – мин моны аерырлык хәлдә түгел, чөнки мин, җирнең иң бәхетле баласы!
 

Сәмига СӘҮБАНОВА

Фото: https://ru.freepik.com/Изображение от freepic.diller